Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Thăng ma là vị thuốc quý có nguồn gốc từ Trung Quốc. Dược liệu có tính hàn, vị đắng, công dụng tăng dương, hành ứ huyết, vận kinh, năng giải Tỳ Vị,… nên thường được dùng trong nhiều bài thuốc chữa dạ dày nóng, mụn nhọt sưng đau, chân răng đỏ, viêm họng,…
Mô tả dược liệu thăng ma
1. Tên gọi, phân nhóm
- Tên gọi khác: Châu thăng ma, Quỷ kiếm thăng ma, Kê cốt thăng ma, Châu ma, Tây và Bắc thăng ma.
- Tên dược: Rhizoma cimicifugae
- Tên khoa học: Cimicifuga foetida
- Họ: Mao lương/ Hoàng liên
- Danh pháp khoa học: Ranunculaceae
2. Đặc điểm thực vật
Thăng ma là thực vật thân thảo, sống lâu năm, chiều cao của cây trung bình từ 1 – 1.3m. Lá cây có hình dáng giống như lông chim, chét thuôn, khía nhỏ, đầu nhọn và có răng cưa. Hoa của cây mọc thành chùm, có màu trắng, thuôn dài và thường mọc ở đầu cành.
Dược liệu có phần rễ củ dài, chia thành nhánh và đốt dài khoảng 20 – 30cm, củ có đường kính khoảng 16 – 33mm. Vỏ bên ngoài củ có màu nâu đen, bề mặt nhám và có vân hoa. Phần rễ cây khá nhẹ nhưng chắc và khó bẻ. Tại vết bẻ có tính sợi, màu xanh vàng nhạt hoặc màu trắng vàng, không thẳng.
3. Phân bố
Theo tài liệu ghi chép lại, vị thuốc thăng ma có nguồn gốc từ Trung Quốc, phân bổ tại nhiều tỉnh thành như Thiểm Tây, Tứ Xuyên, các vùng núi Đông Bắc ở Trung Quốc,
Ở nước ta, vị thuốc này đã được di thực trong nhiều năm và tìm thấy nhiều ở một số tỉnh vùng núi phía Bắc.
4. Bộ phận sử dụng
Thân và rễ của cây thăng ma chứa nhiều dược tính và công dụng nên được thu hái để làm thuốc chữa bệnh.
5. Thu hái – sơ chế
Phần rễ của dược liệu được thu hái vào mùa xuân và mùa thu. Sau khi loại bỏ phần thân mầm, rửa sạch thì mang đi phơi khô/ sấy khô để dùng dần.
Ngoài ra, dược liệu cũng có thể bào chế bằng cách dùng rễ ngâm với nước trong vòng 1 tiếng đồng hồ. Sau đó, cho rễ vào nồi, đậy kín nắp để trong vòng 1 đêm. Ngày hôm sau lấy ra, thái mỏng, tẩm mật sao qua hoặc phơi khô để làm thuốc chữa bệnh.
6. Bảo quản
Thăng ma sau khi được bào chế cần được bảo quản trong túi bóng kín hoặc lọ có nắp đậy. Để ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp, nơi ẩm mốc vì có thể làm giảm dược tính của dược liệu.
7. Thành phần hoá học
Các nghiên cứu khoa học nhận thấy, vị thuốc thăng ma chứa các thành phần hoá học đa dạng như Isoferulic acid, Cimicifuga, Visnagin, Caffeic acid, Cimigenol, Dahurinol, Cimicilen, Vesamicol…
Vị thuốc thăng ma
1. Tính vị
Theo Thang Dịch Bản Thảo, dược liệu có tính hơi hàn, vị đắng. Còn theo Dược Tính Luận, thăng ma có khí thăng, vị đắng, ngọt, cay
2. Quy kinh
Vị thuốc được quy vào kinh túc Thái âm Tỳ, Dương minh Vị, thủ Thái âm Phế và Dương minh Đại trường.
3. Tác dụng dược lý
Theo nghiên cứu y học cổ truyền:
- Hành ứ huyết, tiêu ban chẩn (theo Bản Thảo Cương Mục)
- Vận kinh và hành dương (theo Lan Thất Bí Tàng)
- Thấu chẩn, cử hãm, tuyên độc và thăng dương (theo Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách)
- Năng giải Tỳ Vị cơ nhục gián nhiệt (theo Bản Thảo Bị Yếu)
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Nước có chiết xuất từ thăng ma có tác dụng hạ nhiệt, giảm đau, chống co giật, giải độc, chống viêm (theo Trung Dược Học)
- Dịch chiết từ thảo dược có tác dụng ức chế tim, làm chậm nhịp tim, ức chế tử cung có thai và ruột, hạ huyết áp. Tuy nhiên, có thể gây hưng phấn đối với bàng quang và tử cung có thai (theo Trung Dược Học)
- Nước sắc từ thăng ma có tác dụng ức chế vi nấm gây ra các bệnh ngoài ra và vi khuẩn gây ra bệnh lao (theo Trung Dược Học)
4. Cách dùng – liều dùng
Dược liệu này có thể dùng ở dạng ngậm, bôi ngoài da và sắc uống. Đối với các bài thuốc uống từ thăng ma, chỉ nên sử dụng từ 4 – 8g. Ngoài ra, tuỳ thuộc vào chứng bệnh cũng như khả năng đáp ứng, thầy thuốc có thể gia giảm liều dùng phù hợp.
Một số bài thuốc từ dược liệu chữa bệnh
Thăng ma được biết đến là vị thuốc quý được ứng dụng nhiều trong những bài thuốc Đông y chữa bệnh. Bên cạnh đó, có thể dùng dược liệu này kết hợp với những vị thuốc khác để hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, bồi bổ cơ thể và tăng cường sức khỏe.
Dưới đây là một số bài thuốc từ dược liệu được áp dụng phổ biến:
Bài thuốc chữa hơi thở ngắn, ngực đầy:
- Chuẩn bị thăng ma 4g, cát cánh 8g, tri mẫu 8g, hoàng kỳ 20g
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chắt lấy phần nước sắc được chia thành nhiều lần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi bệnh lý thuyên giảm.
Bài thuốc chữa sưng đau chân răng, chảy máu, nóng dạ dày, nhọt trong miệng:
- Chuẩn bị thăng ma 4g, hoàng liên 1g, sinh địa 1g, đơn bì 2g, quy thân 1g.
- Thực hiện: Cho các vị thuốc vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và sắc uống trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc chữa tỳ và tâm có như nhiệt (miệng lở, lưỡi rụt, má sưng, đau,…):
- Chuẩn bị thăng ma 30g, chi tử 30g, thược dược 30g, hạnh nhân 24g, sài hồ 30g, thạch cao 60g, mộc thông 30g, hoàng kỳ 24g, đại thanh 24g.
- Thực hiện: Các dược liệu mang đi tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng lấy khoảng 12g sắc cùng với 5 lát gừng tươi. Chia dược nước sắc được thành 3 phần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa chứng sưng đau vú, u vú ở phụ nữ:
- Chuẩn bị thăng ma 8g, cam thảo 8g, thanh bì 8g, qua lâu nhân 12g
- Thực hiện: Các vị thuốc cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và sắc trên lửa nhỏ. Chia nước thuốc thành nhiều lần và uống khi còn ấm. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc chữa thời khí ôn dịch (chân đau, mỏi, sang chẩn mới phát, đau đầu, cơ thể mệt mỏi, bứt rứt, sốt nhẹ,…)
- Chuẩn bị chích cam thảo 400g, cát căn 600g, thăng ma 400g, bạch thược 400g
- Thực hiện: Các dược liệu mang đi tán thành bột mịn. Mỗi lần dùng khoảng 12g sắc với 1.5 chén nước lọc. Lọc bỏ bã và uống khi còn nóng. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi bệnh thuyên giảm.
Bài thuốc trị cấm khẩu:
- Chuẩn bị thăng ma (sao qua với giấm) 4g, liên nhục (bỏ tim sen, sao hơi vàng cháy) 30 hạt, nhân sâm 12g.
- Thực hiện: Các vị thuốc cho vào ấm cùng với 1 chén nước và đun trên lửa nhỏ. Đến khi sắc còn khoảng 1/2 chén thì tắt bếp. Chắt lấy phần nước thuốc và uống khi còn nóng.
Bài thuốc chữa chứng thương hàn không giảm khi dùng phép phát hãn và phép thổ:
- Chuẩn bị thăng ma, huyền sâm và chích cam thảo mỗi vị 20g
- Thực hiện: Các dược liệu mang đi thái nhỏ và trộn đều. Mỗi lần dùng khoảng 20g cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và sắc nước uống. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc trị nổi mụn nhọt, lở loét trong miệng:
- Chuẩn bị thăng ma, đại thành, hoàng bá mỗi vị thuốc 1 lượng vừa đủ
- Thực hiện: Ngậm trực tiếp đến khi tinh chất trong dược liệu tiết ra và thẩm thấu vào vùng lở loét, sau đó bỏ bã.
Bài thuốc chữa thương hàn:
- Chuẩn bị thường sơn 40g, độc tất 40g, thăng ma 40g
- Thực hiện: Các vị thuốc đem tán thành bột mịn, mỗi lần dùng 16g sắc với nước lọc. Dùng nước thuốc sắc khi bụng đói, nếu bị nôn ói sau khi uống nên uống lại ngay sau đó
Bài thuốc trị đau họng, nôn ra máu/ mủ, đỏ mặt:
- Chuẩn bị đương quy 80g, hùng hoàng 20g, miết giáp (miếng to bằng bàn tay), thục tiêu 40g, cam thảo 80g, thăng ma 80g
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ, đun trên lửa nhỏ. Dùng nước thuốc sắc được uống khi còn nóng, khi ra hết mồ hôi sẽ khỏi bệnh.
Bài thuốc chữa nhọt sưng đau:
- Chuẩn bị thăng ma và giấm
- Thực hiện: Mài thăng ma với giấm, sau đó dùng hỗn hợp thoa trực tiếp lên vùng nhọt sưng đau. Thực hiện đều đặn đến khi khỏi.
Bài thuốc trị chảy máu ở miệng, nóng dạ dày:
- Chuẩn bị thăng ma 4g, hoàng liên 1.5g, quy thân 1.5g, mẫu đơn bì 2g, sinh địa 1.5g.
- Thực hiện: Các dược liệu mang đi tán thành bột mịn, có thể dùng để hãm trà hoặc sắc uống hằng ngày để cải thiện bệnh lý.
Bài thuốc trị sởi từ dược liệu:
- Chuẩn bị: Cam thảo 2g, xích thước 6g, cát căn 12g, thăng ma 4g
- Thực hiện: Cho các vị thuốc vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chia lượng nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc chữa quai bị:
- Chuẩn bị sài hồ 6g, thăng ma 8g, thạch cao 16g, cam thảo 6g, ngưu bàng 12g, hoàng cầm 8g, cát cánh 8g, thiên hoa phấn 8g, liên kiều 8g, cát căn 12g.
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và sắc uống. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi bệnh lý thuyên giảm.
Bài thuốc trị đau răng, nhiễm trùng họng cấp tính:
- Chuẩn bị 6g thăng ma
- Thực hiện: Cho dược liệu vào ấm cùng với nước lọc và sắc đặc. Dùng nước thuốc ngậm trong miệng khi còn ấm để chữa bệnh.
Bài thuốc trị nhiệt miệng, cổ họng lở loét:
- Chuẩn bị hoàng bá, thăng ma và đại thành mỗi vị 5g
- Thực hiện: Sắc đặc và dùng nước thuốc ngậm trong miệng khi còn ấm. Đến khi nước nguội thì có thể nuốt từ từ để tinh chất thẩm thấu vào niêm mạc họng bị tổn thương.
Bài thuốc chữa tiêu chảy kéo dài, sa tử cung/ dạ dày/ trực tràng:
- Chuẩn bị hoàng kỳ 20g, sài hồ 6 – 10g, bạch truật 12g, chích cam thảo 4g, thăng ma 4 – 6g, trần bì 6g và đương quy 12g
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chia lượng nước thuốc sắc được thành nhiều lần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi bệnh thuyên giảm
Một số lưu ý khi sử dụng vị thuốc thăng ma chữa bệnh
Thăng ma là một trong những vị thuốc quý, được ứng dụng nhiều trong Y học cổ truyền. Mặc dù được đánh giá có độ lành tính cao, không chứa độc nhưng trước khi áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu này, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Không áp dụng các bài thuốc chữa từ vị thuốc này cho người bị chảy máu cam, thổ huyết, ho có đờm, âm hư hỏa vượng, nôn mửa, thương hàn mới phát ở thái dương, thận kinh bất túc, hen suyễn.
- Cần phân biệt với loại thăng ma họ Cúc (Serratura chinensis). Dược tính có trong 2 loại thực vật này khác nhau. Do đó, bạn cần thận trọng khi lựa chọn dược liệu chữa bệnh.
- Người bệnh cần dùng thuốc đúng liều lượng, tránh lạm dụng dược liệu vì có thể ảnh hưởng đến sức khoẻ tổng thể cũng như hiệu quả chữa trị.
- Trước khi sử dụng vị thuốc thăng ma chữa bệnh, bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ/ thầy thuốc để được tư vấn và hướng dẫn cụ thể.
Thăng ma được ứng dụng trong nhiều bài thuốc từ Y học cổ truyền chữa bệnh. Tuy nhiên, nếu tự ý áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc này có thể tác động xấu đến sức khoẻ và ảnh hưởng đến kết quả điều trị. Do đó, bạn nên tham vấn chuyên khoa nếu có ý định sử dụng dược liệu này.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!