Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Cát sâm là một vị thuốc quý được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh và bồi bổ cơ thể. Dược tính và công năng của dược liệu có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, chữa ho có đờm, cơ thể mệt mỏi, suy nhược, đau đầu, bí tiểu,…
Mô tả dược liệu Cát Sâm
1. Tên gọi, phân nhóm
- Tên gọi khác: Sâm chèo mèo, Sâm nam, Ngưu đại lực, Sơn liên ngẫu
- Tên khoa học: Milletia speciora Champ.
- Họ: Cánh Bướm – Fabaceae
2. Đặc điểm thực vật
Cát sâm là loại cây nhỡ, cành mọc tựa, dài, thân gỗ. Cành mọc vươn dài và có thể lên đến vài mét, khi còn non sẽ được bao phủ bởi lớp lông mềm, màu trắng, già sẽ nhẵn dần và có màu nâu, rễ phình to thành củ sâu dưới đất.
Lá thuộc dạng kép, cuống được bao phủ lông màu trắng. Lá chét có hình mũi mác, bầu dục hoặc thuôn dài. Mặt dưới của lá màu trắng, phủ lông dày, mặt trên màu xanh lục sẫm màu, gân lá tạo thành mạng lá rất rõ.
Cây ra hoa vào tháng 7 – tháng 9, mọc thành cụm to và dài khoảng 10 – 25cm, có màu trắng ngà. Đài hoa có răng tam giác phủ lông, bộ nhuỵ 2 bó, tràng hoa nhãn và bầu có lông. Quả hình dẹt, có lông mềm, mỗi quả có 4 – 5 hạt vỏ dày màu đen, sai quả vào tháng 10 – 12.
3. Phân bố
Ở nước ta, cây cát sâm mọc hoang ở nhiều nơi, đặc biệt là nơi dãi nắng ở vùng núi. Điển hình như ở các tỉnh như Thái Nguyên, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hà Tây,… Ngoài mọc hoang thì hiện cây được trồng để thu hái làm dược liệu chữa bệnh.
4. Bộ phận dùng
Rễ củ là bộ phận tập trung dược tính nên được thu hoạch, sơ chế làm thuốc chữa bệnh.
5. Thu hái – sơ chế
Rễ củ cát sâm được thu hái vào mùa đông xuân, chọn những cây lớn hơn 1 năm tuổi để thu hoạch. Đào lấy rễ củ rồi rửa sạch, củ nhỏ để nguyên còn củ to thì dùng dao bổ dọc rồi đem đi phơi/ sấy khô.
Dược liệu mang đi thái mỏng rồi để sống hoặc có thể tẩm với mật ong nguyên chất hay nước gừng cho thẩm. Sau đó, bắt lên chảo sao trên lửa nhỏ đến khi vàng.
6. Bảo quản
Dược liệu đã được sơ chế cần bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát. Không nên bào chế cùng lúc quá nhiều, dùng đến đâu bào chế đến đó.
7. Thành phần hoá học
Các nghiên cứu khoa học nhận thấy, trong dược liệu cát sâm chứa các thành phần hoá học đa dạng như axit docosanoic, ancaloit, octadecane, etracosane, axit hexacosanoic, syringin, β-sitosterol axetat, β-sitosterol, baptigenin, axit rotundic, pedunculoid, daucosterol,…
Vị thuốc cát sâm
1. Tính vị – Quy kinh
- Dược liệu có tính bình, vị ngọt
- Quy vào kinh Phế và Tỳ
2. Tác dụng dược lý
Theo y học cổ truyền:
- Công dụng: Lợi tiểu, trừ hư nhiệt, dưỡng tỳ, bổ trung ích khí
- Chủ trị: Sốt về chiều, ho nhiều đờm, bí tiểu, kém ăn, nhức đầu, bổ mắt, cơ thể suy nhược,…
Theo y học hiện đại:
- Chiết xuất từ cát sâm có thể làm giảm hoạt động của AST và ALT trong huyết thanh. Điều này ảnh hưởng đến chỉ số gan và hàm lượng MDA trong homogenate gan. Từ đó có thể đưa ra kết luận, vị thuốc này có tác dụng trong việc bảo vệ gan tổn thương cấp tính.
- Phần của cát sâm còn có tác dụng chống mệt mỏi đáng kể. Các nghiên cứu khoa học nhận thấy, đây là nguyên liệu tiềm năng đối với ngành thực phẩm chức năng.
4. Cách dùng – liều lượng
Dược liệu được dùng ở dạng thuốc sắc với liều lượng từ 10 – 20g/ ngày. Tuỳ thuộc vào tình trạng bệnh và kết hợp với các dược liệu khác có thể dùng đến 40g/ ngày.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu
Trong Đông y ghi chép nhiều bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc cát sâm có độ an toàn và lành tính cao. Việc áp dụng các bài thuốc chữa đúng cách và đều đặn còn giúp tăng cường sức khỏe, bồi bổ cơ thể và hạn chế một số bệnh thường gặp.
Bài thuốc chữa chứng kho khan, ho dai dẳng và sốt khát nước:
- Chuẩn bị: Mạch môn, cát sâm mỗi vị 12g, vỏ rễ dâu, thiên môn mỗi vị 8g
- Thực hiện: Các dược liệu cho vào ấm cùng với 400ml nước, sắc trên lửa nhỏ. Đến khi cạn còn 200ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc thành 3 lần và uống khi còn ấm.
Bài thuốc trị cảm sốt, khát nước:
- Chuẩn bị: Cát căn và cát sâm mỗi vị 12g, cam thảo 4g
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi sắc với 600ml đến khi còn 300ml thì tắt bếp. Chia nước thuốc thành 3 lần uống trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc chữa chứng đau đầu, bí tiểu tiện, khát nước:
- Chuẩn bị 30g cát sâm
- Thực hiện: Dược liệu đem đi thái lát, tẩm với mật rồi sao trên lửa nhỏ đến khi chuyển màu. Sau đó cho vào ấm cùng với 400ml nước và sắc đến khi cạn còn 200ml. Chia thành 3 lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa ăn kém:
- Chuẩn bị: Cát sâm với liều lượng vừa đủ
- Thực hiện: Dược liệu sau khi thái mỏng thì mang tẩm với gừng rồi sao trên lửa nhỏ. Mỗi lần lấy 30g sắc cùng với 400ml nước đến khi cạn còn 200ml. Chia lượng nước thuốc thành 3 lần và uống trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc chữa cảm nắng:
- Chuẩn bị: Cát căn, mạch môn, cam thảo đất mỗi vị 14g, cát sâm 16g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi sắc lấy nước uống. Bài thuốc này phù hợp với người bị cảm nắng với triệu chứng ho khan, nóng sốt, đổ mồ hôi. Hoặc chữa chứng nóng ấm về đêm ở trẻ em, trằn trọc ngủ không yên.
Bài thuốc chữa thuỷ đậu:
- Chuẩn bị: Sinh địa, vỏ hạt đỗ xanh, cát sâm, hạt đỗ đen, đậu ván trắng mỗi vị 12g, cam thảo dây, hoàng tinh, mạch môn, lá dâu mỗi vị 10g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem rửa sạch, phơi khô rồi sắc lấy nước uống mỗi ngày. Bài thuốc chỉ áp dụng trường hợp các nốt đậu đã xẹp xuống.
Bài thuốc chữa suy nhược cơ thể:
- Chuẩn bị lá đinh lăng khô 20g, cát sâm 10g, sinh địa 8g, rễ đinh lăng (sao) 15g
- Thực hiện: Cho các dược liệu vào ấm đun với 500ml nước đến khi cạn còn 150ml thì tắt bếp. Chia thành 3 lần uống trong ngày, mỗi ngày sắc uống 1 thang. Áp dụng liên tục từ 10 – 15 ngày.
Bài thuốc chữa viêm gan truyền nhiễm:
- Chuẩn bị: Rau má, cát sâm, chó đẻ răng cưa mỗi vị 20, hạt dành dành, nhân trần, cam thảo nam mỗi vị 16g.
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm sắc với 1 thanh nước đến khi cạn còn nửa thăng. Chia làm nhiều lần và uống hết trong ngày. Áp dụng trong thời gian dài để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Một số lưu ý khi dùng cát sâm chữa bệnh
Có thể nhận thấy, cát sâm là vị thuốc quý mang lại nhiều công dụng chữa bệnh cũng như lợi ích đối với sức khỏe người dùng. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, tránh phát sinh tác dụng phụ, bạn cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Không áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này cho những trường hợp không phải âm hư, phổ ráo.
- Phụ nữ mang thai, đang cho con bú và người mắc bệnh nên không nên tự ý áp dụng bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc này. Cần đến phòng khám Đông y uy tín để được bắt mạch và hướng dẫn bài thuốc phù hợp.
- Trường hợp dùng dược liệu cát sâm để chữa bệnh gan cần hạn chế tối đa tình trạng bỏ liều. Bởi đến khi quay lại dùng sẽ không đạt được hiệu quả như mong muốn.
Bài viết đã tổng hợp một số thông tin về dược liệu cát sâm và lưu ý khi sử dụng. Để đảm bảo an toàn cũng như đạt được kết quả chữa bệnh tốt nhất, bạn cần tham vấn chuyên khoa để được thăm khám và tư vấn cụ thể.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!