Cây Bạc Hà: Tìm Hiểu Đặc Điểm, Công Dụng Và Lưu Ý Khi Dùng

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi

Bác sĩ CK II Bác sĩ Nguyễn Thị Nhuần

Hồ Sơ Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc – TRADIMEC

Cây bạc hà được sử dụng như loại dược liệu trong cả y học cổ truyền và y học hiện đại. Loại dược liệu thân thảo này mang đến nhiều công dụng tốt cho sức khỏe và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống.

Tổng quan về cây bạc hà

Cây bạc hà có danh pháp khoa học là Mentha arvensis L., thuộc họ Lamiaceae. Một số tên gọi khác là bạc hà nam, húng cay, húng bạc hà, bạc hà Nhật Bản, nạt nặm,…

Cây bạc hà là loại cây quen thuộc với người Việt

Đặc điểm, hình dạng nhận biết

Cây bạc hà có đặc điểm nhận dạng cơ bản như sau:

Cây bạc hà có thân thẳng đứng, cao khoảng 30-90 cm.
Lá cây có hình tam giác đều, mép lá có răng cưa.
Cây bạc hà có màu xanh lá cây và thường phát triển thành các bụi nhỏ.

Phân bố

Cây bạc hà ban đầu mọc phổ biến ở châu Âu và Bắc Phi, tại những vùng có độ cao từ 1300 – 1600m. Tuy nhiên, hiện nay loài cây này đã được trồng rộng rãi trên khắp thế giới. Tại Việt Nam, bạc hà được trồng và mọc dại ở khắp cả nước.

Bộ phận dùng – Thu hái – Sơ chế – Bảo quản

Bộ phận dùng, thu hái, sơ chế và bảo quản dược liệu:

Bộ phận được sử dụng chủ yếu của cây bạc hà là lá, tuy nhiên cả thân và rễ cây cũng có thể được sử dụng.
Lá cây bạc hà được thu hái vào thời điểm hoa đang nở, sau đó phơi khô.
Để bảo quản, lá cây bạc hà có thể được giữ trong bao bì kín hoặc được bảo quản trong tủ lạnh để kéo dài tuổi thọ.

Thành phần hóa học

Tất cả các bộ phận của cây bạc hà đều chứa 1 – 3% tinh dầu, chủ yếu gồm: Limonene, Menthol, Menthone, Menthyl acetate, Menthofuran, Cimen,… Bên cạnh đó, bạc hà còn chứa các hoạt chất chống oxy hóa một số loại vitamin như vitamin C,…

Công dụng dược liệu cây bạc hà

Bạc hà được sử dụng như một gia vị trong ẩm thực, đồng thời cũng được sử dụng trong y tế và chữa bệnh bởi các loại tinh dầu, hoạt chất trong bạc hà có dược tính khá mạnh.

Theo y học cổ truyền

Y học cổ truyền từ lâu đã sử dụng bạc hà như một dược liệu với đặc tính gồm:

Tính vị: Vị cay, tính hàn, không chứa độc.
Quy kinh: Phế và can.
Công dụng: Trừ phong nhiệt, thanh lương, tiết mồ hôi, giảm uất.
Chủ trị: Cảm mạo phong nhiệt, đau đầu, nóng trong, viêm kết mạc mắt, viêm mũi, ngạt mũi, đau sưng họng, đậu sởi, mề đay, ban chẩn,…

Cây bạc hà được sử dụng trong nhiều bài thuốc và pháp trị với nhiều cách bào chế khác nhau để giảm đau, giảm đau đầu, giảm đau bụng, tăng cường tiêu hóa, làm dịu cảm giác khó chịu trong họng và giảm tình trạng mất ngủ. Ngoài ra, Đông y cũng cho rằng vị dược này còn có tác dụng tăng cường sức đề kháng của cơ thể và giảm các triệu chứng viêm nhiễm đường hô hấp.

Xem thêm: Cỏ mần trầu: Tác dụng và các bài thuốc hay từ dược liệu

Y học cổ truyền từ lâu đã sử dụng bạc hà trong hỗ trợ chữa bệnh

Theo y học hiện đại

Y học hiện đại cũng sử dụng bạc hà và công nhận nhiều công dụng của các hoạt chất, tinh dầu có trong loại cây này đối với sức khỏe như:

Giảm đau: Bạc hà có tính chất làm mát và giảm đau, được sử dụng để giảm đau đầu, đau cơ, đau khớp và đau bụng.
Điều trị bệnh đường tiêu hóa: Chiết xuất từ lá bạc hà có khả năng làm giảm triệu chứng khó tiêu, ợ nóng và giảm đầy hơi.
Làm dịu các vết cắt và bỏng: Tinh chất bạc hà có tính chất làm mát và chống viêm, giúp làm dịu các vết cắt và bỏng.
Tăng cường miễn dịch: Bạc hà chứa các chất chống oxy hóa và vitamin C, giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm nguy cơ mắc bệnh.
Hỗ trợ hô hấp: Tinh dầu bạc hà có tác dụng làm dịu các triệu chứng ho và đau họng.

Gợi ý một số bài thuốc, cách dùng bạc hà chữa bệnh

Dưới đây là một số cách dùng bạc hà theo pháp trị y học cổ truyền để chữa bệnh do Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc tổng hợp:

Đau đầu: Nghiền bạc hà tươi và bôi lên trán hoặc hít thở hương thơm từ lá bạc hà.
Đau răng: Nhai lá bạc hà tươi và xả miệng bằng nước muối ấm.
Đau họng: Hít thở hương thơm từ lá bạc hà hoặc súc miệng với nước bạc hà pha loãng.
Đau bụng: Uống nước bạc hà pha loãng hoặc ăn lá bạc hà tươi.
Viêm da: Xay nhuyễn lá bạc hà tươi và bôi lên vùng da bị viêm.
Đau khớp: Xoa bạc hà vào vùng da bị đau hoặc ngâm chân trong nước bạc hà pha loãng.
Sốt: Uống trà bạc hà hoặc thêm bạc hà vào nước súc miệng để giảm sốt.

Ngoài ra, trên thị trường có nhiều dòng sản phẩm, dược phẩm chiết xuất từ bạc hà với những công dụng cụ thể, chỉ được sử dụng khi có hướng dẫn của bác sĩ có chuyên môn.

Một số lưu ý khi sử dụng bạc hà trong chữa bệnh

Khi sử dụng cây bạc hà trong cải thiện triệu chứng và hỗ trợ điều trị, bạn cần lưu ý các điểm sau:

Chỉ sử dụng tinh dầu bạc hà hoặc các dược phẩm có tình phần chính là chiết xuất bạc hà theo liều lượng và cách dùng được chỉ định bởi bác sĩ hoặc dược sĩ. Sử dụng các bài thuốc, pháp trị Đông y với bạc hà theo chẩn đoán, hướng dẫn của lương y.
Không sử dụng quá nhiều hoặc quá lâu mà không có ý kiến của bác sĩ.
Cần kiểm tra trước để đảm bảo bạn không dị ứng với bạc hà.
Không sử dụng các loại tinh dầu bạc hà cho trẻ em dưới 2 tuổi, việc dùng cho phụ nữ có thai và cho con bú cần được chỉ định cũng như sự giám sát bởi bác sĩ.
Không sử dụng các bài thuốc, tinh dầu, sản phẩm hỗ trợ điều trị từ bạc hà thay thế cho các loại liệu pháp, thuốc đặc trị.

Dùng bạc hà và các sản phẩm từ nó trong chữa bệnh cần cẩn trọng

Cây bạc hà sở hữu nhiều công dụng trong y học, đồng thời cũng dễ dàng sử dụng trong ẩm thực, chăm sóc da, chăm sóc cơ thể với hương thơm mát. Tuy nhiên, việc sử dụng loại dược liệu này khi hỗ trợ chữa bệnh, cải thiện sức khỏe cần được thực hiện cẩn trọng để đảm bảo hiệu quả, an toàn.