Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Củ bình vôi là dược liệu quý trong Y học cổ truyền và thường được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Dược liệu này có tác dụng an thần, trấn kinh, tuyên phế nên thường được sử dụng để điều trị chứng mất ngủ, đau đầu, ho khan lâu ngày, ho có đờm, hen suyễn,…
Củ bình vôi là vị thuốc gì?
Củ bình vôi là một trong những loài cây quen thuộc với người Việt. Do có công năng và dược tính nên thường được tận dụng làm thuốc chữa một số bệnh lý thường gặp. Cụ thể, vị thuốc này được dùng trong chữa trị chứng mất ngủ, suy nhược cơ thể, an thần,…
Một số thông tin về dược liệu:
- Tên gọi khác: Củ mối trôn, cây củ một, ngải tượng, tử nhiên,…
- Danh pháp khoa học: Stephania glabra miers
- Họ: Tiết dê – Menispermaceae
Mô tả củ bình vôi
1. Đặc điểm thực vật
Củ bình vôi thuộc dạng dây leo có chiều dài khoảng 2 – 6m và 1 đoạn thân ngắn tiếp xúc với mặt đất. Phần thân củ phình to giống như bình đựng vôi. Thân củ có màu nâu đen, da xù xì.
Theo đó, hình dáng củ có thể thay đổi theo từng khu vực đất trồng. Thân củ mọc lên thương có màu xanh, mềm và nhỏ. Một cây trưởng thành có thể cho củ nặng lên đến 60kg. Bên trong củ có màu trắng xám, vị hơi đắng.
Cây bình vôi phát triển khá cao, nếu leo giàn có thể dài đến 4m. Thân cây thường xoắn lại, khi sờ cảm nhận phần thân nhẵn mịn, không có lông như các loại cây leo khác.
Lá của cây có màu xanh lục, có hình khiên hoặc hình tim. Các lá thường mọc so le nhau, phần cuống dính vào phần phiến lá khoảng 1/3. Lá của của bình vôi khá mỏng, nhẵn, mặt bên dưới có các gân nổi lên trên.
Loài cây này có hai loại hoa là hoa cái và hoa đực. Hoa đực có 2 – 6 lá đầu, có 3 – 4 cánh hoa và thường có 4 nhị hoa. Trong khi đó, hoa cái có 1 lá đài, hoa gồm 2 cánh, phần cuống tán ngắn hơn nhiều so với hoa đực.
2. Phân bố
Củ bình vôi được phân bố ở châu Á, nhiều ở một số quốc gia như Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc, Ấn Độ, Lào, Campuchia,…
Ở nước ta, loài cây này được phân bố ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Tuy nhiên, nhiều nhất là ở các tỉnh phía Bắc có núi đá vôi như Hoà Bình, Lai Châu, Ninh Bình, Lạng Sơn, Thanh Hóa,…
Củ bình vôi sinh trưởng và phát triển nhiều ở rừng cây bụi, mọc trên các hỏm đá. Ngoài ra, cây cũng được lựa chọn trồng nhiều trong gia đình theo quan niệm phong thuỷ.
3. Bộ phận dùng
Phần gốc thân phình thành củ của cây bình vôi được dùng làm thuốc chữa bệnh.
4. Thu hoạch – sơ chế
Thu hoạch phần củ quanh năm. Kỹ thuật trồng loại cây này khá tỉ mỉ. Sau khi trồng khoảng 2 – 3 năm thì có thể thu hoạch. Cây trồng càng lâu năm thì cho năng suất càng cao. Cách trồng củ bình vôi bằng hạt thường cho năng suất cao hơn so với cây trồng từ mầm củ.
Sau khi đào lấy phần củ, đem về ngâm rửa sạch để loại bỏ đất cát, phơi khô hoặc dùng tươi.
5. Cách bào chế củ bình vôi
Một số cách bào chế dược liệu chữa bệnh:
- Rửa sạch, cạo vỏ và đem ngâm với rượu trắng (khoảng 30 – 40 độ): Ngâm trong vòng 1 – 2 tháng để dược tính thấm vào rượu. Dùng rượu uống để chữa bệnh.
- Rửa sạch củ, cạo vỏ, thái lát rồi mang đi phơi khô hoặc tán thành bột làm thuốc chữa bệnh.
- Dùng củ tươi ép lấy nước. Sau khi ép, thêm một ít nước vôi trong hoặc dung dịch cacbonat để tạo thành kết tủa. Kế đến lọc và sấy kết tủa thu được Rotudin thô. Dùng Rotudin thô pha với axit sunfuric 5-10% nóng hoặc dung dịch cồn rồi lọc cặn. Sau đó đó là kết tinh dung dịch, thực hiện liên tục trong nhiều lần để thu được Rotudin tinh khiết.
6. Bảo quản
Dược liệu sau khi đã được bào chế cần bảo quản ở nơi thoáng mát, khô ráo. Tránh những nơi ẩm ướt, mối mọt.
7. Thành phần hoá học
Các nghiên cứu khoa học nhận thấy, trong củ bình vôi có chứa thành phần hoá học quan trọng là alcaloid (1%), bao gồm: Roemerin, L-tetrahydropalmatin, Rotundin, Cepharanthin. Ngoài ra, dược liệu này còn chứa lượng lớn tinh bột, đường và acid hữu cơ.
Vị thuốc củ bình vôi
1. Tính vị
- Tính lương, vị đắng
- Quy vào kinh Can và Tỳ
2. Tác dụng của dược liệu theo Đông y
- Công năng trấn kinh, tuyến phế, an thần
- Chủ trị các chứng như mất ngủ, đau đầu, ho ra đờm, ho khan lâu ngày, ho lao, khó thở, hen suyễn, trấn áp các cơn co thắt do viêm dạ dày, tăng nhu động ruột.
- Ngoài ra, củ bình vôi khi kết hợp các dược liệu khác còn có tác dụng trong chữa trị cao huyết áp, mụn nhọt, lở loét, gout,…
3. Công dụng của củ bình vôi theo Y học hiện đại
Trong nhiều nghiên cứu khoa học nhận thấy, củ bình vôi mang lại nhiều lợi ích đối với sức khỏe cũng như hỗ trợ điều trị một số bệnh lý như:
- Cải thiện chứng mất ngủ: Hoạt chất cepharanthin có trong dược liệu có tác dụng điều hoà hệ tuần hoàn, kích thích sản sinh ra các kháng thể hỗ trợ cải thiện tình trạng mất ngủ hiệu quả.
- Tác dụng an thần: Trong củ bình vôi có chứa hoạt chất Rotundin có tác dụng an thần, chống co giật, bổ tim, chữa đau đầu, nóng sốt, ngăn ngừa hạ huyết áp,… Đặc biệt, tác dụng an thần của dược liệu không gây phụ thuộc và có thể sử dụng trong thời gian dài.
- Cải thiện một số vấn đề tiêu hoá: Dược liệu có tác tác dụng trấn an nhu động ở dạ dày, giúp hoạt động đường tiêu hoá tốt hơn. Trường hợp bị tổn thương đường ruột do vi khuẩn tấn công, vị thuốc này có vai trò quan trọng trong việc ức chế và tiêu diệt vi khuẩn. Từ đó, khắc phục tình trạng chướng bụng, đầy hơi, đau dạ dày, táo bón,…
- Hỗ trợ điều trị gout: Hoạt chất Stephania rotunda Lour có trong dược liệu hoạt động như kháng sinh tự nhiên có tác dụng giảm đau, kháng viêm hiệu quả. Việc áp dụng các bài thuốc từ củ bình vôi đúng cách có thể hỗ trợ cải thiện các triệu chứng bệnh gout.
- Ngoài ra, củ bình vôi còn hỗ trợ điều trị các bệnh đường hô hấp, bệnh động kinh, cao huyết áp, tăng cường khả năng miễn dịch, nóng sốt, thể trạng yếu,…
4. Cách dùng – liều lượng
Tuỳ thuộc vào bệnh lý, mức độ triệu chứng và khả năng đáp ứng, thầy thuốc sẽ hướng dẫn người bệnh cách dùng củ bình vôi và liều lượng phù hợp để đạt được kết quả tốt nhất.
Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu củ bình vôi
Trong dân gian lưu truyền rất nhiều bài thuốc chữa bệnh từ củ bình vôi có độ an toàn, lành tính và mang lại hiệu quả cao. Không chỉ hỗ trợ điều trị bệnh lý, việc áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này đúng cách còn giúp bồi bổ cơ thể, tăng cường sức khoẻ tổng thể.
Dưới đây là một số bài thuốc từ dược liệu chữa bệnh được áp dụng phổ biến:
Bài thuốc giúp an thần, hỗ trợ điều trị mất ngủ:
- Bài thuốc sắc củ bình vôi: Chuẩn bị 3 – 6g củ bình vôi đã được phơi khô, rửa sạch rồi cho vào ấm sắc cùng với 1 lít nước, đun trên lửa nhỏ. Đến khi sắc lại còn khoảng 500ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thành 2 phần và uống vào buổi sáng và tối trước khi ngủ. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
- Bài thuốc ngâm rượu: Chuẩn bị củ bình vôi phơi khô và rượu trắng 40 độ theo tỉ lệ 1:5 (1kg dược liệu và 5 lít rượu). Cho dược liệu vào bình và đổ ngập rượu. Đậy kín nắp và ngâm trong vòng 20 ngày thì có thể sử dụng. Mỗi ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần uống 1 – 2 chén nhỏ.
- Kết hợp với các dược liệu khác: Chuẩn bị củ bình vôi khô 8g, hạt sen 15g, long nhãn 15g, nhân hạt táo chua 15g, lá vông 12g. Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với 1 lít nước và đun trên lửa nhỏ. Đến khi sắc lại còn 500ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thành 2 phần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa rối loạn tiêu hoá:
- Chuẩn bị 3 – 6g củ bình vôi đã phơi khô
- Thực hiện: Dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với 1 lít nước và đun trên lửa nhỏ. Đến khi sắc lại còn khoảng 1/2 thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc thành 2 lần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc chữa viêm loét dạ dày, tá tràng:
- Chuẩn bị củ bình vôi 12g, lá khổ sâm 12g, xa tiền tử 12g, dạ cẩm 12g
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho ấm cùng với 1 lít nước lọc và sắc đến khi còn 500ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thành 2 phần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi các triệu chứng bệnh lý thuyên giảm.
Bài thuốc từ dược liệu hỗ trợ điều trị bệnh gout:
- Chuẩn bị 2 – 3g bột củ bình vôi và 200ml nước nóng
- Thực hiện: Hoà tan bột và nước, khuấy đều đến khi tan hoàn toàn và uống khi còn ấm. Mỗi ngày uống 2 lần vào buổi sáng và tối trước khi ngủ để đạt được hiệu quả chữa trị tốt nhất
Bài thuốc chữa động kinh:
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị 3 – 6g củ bình vôi đã được phơi khô, sau khi rửa sạch thì cho vào ấm sắc với 1 lít nước. Đun trên lửa nhỏ đến khi sắc còn 500ml nước thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc thành 2 lần và uống vào buổi sáng và buổi trưa sau khi ăn. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị củ bình vôi 12 gam, thiên ma 12g, câu đằng 12g, đồng lượng 12g, viễn chí 12g. Các vị thuốc sau khi rửa sạch thì cho vào ấm sắc với 1 lít nước. Đun trên lửa nhỏ đến khi cạn còn 1/2 thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc thu được thành 2 phần bằng nhau và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa các bệnh đường hô hấp:
- Chuẩn bị huyền sâm 12g, củ bình vôi 12g, trần bì 10g, cát cánh 12g
- Thực hiện: Các dược liệu mang đi rửa sạch rồi cho vào ấm cùng với 1 lít nước lọc và đun trên lửa nhỏ. Đến khi cạn còn 500ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc sắc được thành 2 lần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi các triệu chứng bệnh thuyên giảm.
Lưu ý khi dùng củ bình vôi chữa bệnh
Củ bình vôi là dược liệu quý thường được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh vì có độ an toàn cao, lành tính và mang lại hiệu quả cao. Việc áp dụng các bài thuốc chữa từ vị thuốc này đúng cách không chỉ hỗ trợ điều trị bệnh mà còn cải thiện thiện sức khỏe, bồi bổ cơ thể.
Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn cũng như hạn chế phát sinh tác dụng phụ trong quá trình sử dụng, bạn cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Cần tham khảo ý kiến thầy thuốc/ bác sĩ chuyên khoa trước khi áp dụng các bài thuốc chữa trị từ củ bình vôi. Tuỳ vào trường hợp bệnh cụ thể sẽ được chỉ dẫn bài thuốc và liều lượng phụ hợp.
- Không sử dụng các bài thuốc chữa bệnh từ củ bình vôi cho người có tiền sử dị ứng hoặc quá mẩn với các thành phần trong dược liệu.
- Phụ nữ có thai và đang cho con bú không nên sử dụng dược liệu này để chữa bệnh
- Khi áp dụng các bài thuốc chữa từ vị thuốc này, người bệnh cần tuân thủ đúng liều lượng được chỉ định. Việc sử dụng thuốc quá liều trong thời gian dài có thể dẫn đến tê liệt thần kinh, ngộ độc.
Bài viết đã tổng hợp một số thông tin về dược liệu củ bình vôi – vị thuốc quý trong điều trị mất ngủ, đau đầu, các bệnh đường hô hấp. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn cũng như đạt được kết quả chữa trị tốt nhất, người bệnh cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên môn/ thầy thuốc để được hướng dẫn cụ thể.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!