Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Mần tưới là thực vật thân thảo, thường mọc dại ở ruộng đồng, bìa rừng và ven đường. Loại cây này thường được dùng để làm gia vị hoặc ăn sống. Bên cạnh đó, do có chứa dược tính và công năng đa dạng nên cây mần tưới còn được tận dụng trong chữa chứng cảm do nắng nóng, chậm kinh, thống kinh,…
Mô tả dược liệu mần tưới
1. Tên gọi, phân nhóm
- Tên gọi khác: Hương thảo, Trạch lan, Co phất phứ, Bội lan
- Tên dược: Herbal Eupatoria
- Tên khoa học: Eupatorium fortunei Turez
- Họ: Cúc – Asteraceae
2. Đặc điểm thực vật
Mần tưới là loài cây thân thảo, có chiều cao từ 30 – 10cm, sống lâu năm. Thân và cành màu tím, rãnh chạy dọc, được bao phủ bởi lớp lông tơ.
Lá cây hình dải rộng, mọc đối xứng, ở đầu lá nhọn, gốc thường tròn và thon. Lá có mép răng cưa, rộng từ 2.5 – 4.5cm, dài khoảng 5 – 12cm. Gân lá hình lông chim, trên bề mặt nhẵn.
Hoa có màu tím mạt, mọc thành cụm. Quả bế, có 5 cạnh, màu đen. Cây ra hoa vào tháng 7 đến tháng 11 và sau quả vào tháng 9 – 12.
Một số hình ảnh cây mần tưới:
3. Bộ phận dùng
Tất cả các bộ phận của cây đều chứa dược tính và công năng chữa bệnh nên đều được thu hoạch làm thuốc.
4. Phân bố
Cây mần tưới mọc hoang, được tìm thấy nhiều ở các bìa rừng, ven đường, ruộng đồng.
5. Thu hái – sơ chế
Dược liệu thường được thu hái vào mùa hạ – đây là thời điểm cây vừa ra hoa. Sau khi thu hoạch, rửa sạch thì có thể dùng tươi hoặc phơi khô trong mát và để dùng dần.
6. Bảo quản
Dược liệu sau khi sơ chế cần bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát. Nếu dùng lâu nên mang ra phơi thường xuyên để tránh bị ẩm mốc, mối mọt.
7. Thành phần hoá học
Các nghiên cứu khoa học nhận thấy, trong vị thuốc này có chứa lượng lớn tinh dầu. Trong tinh dầu có chứa O-coumaric acid, p-cymene, methyl thymol ether neryl aceatate, lindelofine, taraxasteryl palminate,…
Vị thuốc mần tưới
1. Tính vị
Tính ấm, vị cay, hơi đắng và có mùi thơm
2. Quy kinh
Quy vào kinh Can, Tỳ
3. Tác dụng dược lý
Tác dụng của dược liệu theo Đông y:
- Công dụng: Lợi tiểu, thông kinh, hoạt huyết, phá ứ huyết
- Chủ trị: Phụ nữ sau sinh ăn uống kém, mất ngủ, kinh nguyệt không đều, mệt mỏi, xua đuổi muỗi, giảm mụn nhọt.
- Tinh dầu trong dược liệu còn dùng để trị các loài ký sinh, bọ ở động vật như rệp, mọt, bọ chét, bọ gà, chấy rận,…
- Ở một số nơi dùng như một loại gia vị hoặc dùng làm sống như rau thơm.
- Nhân dân Trung Hoa dùng mần tưới để làm thuốc chữa hạ sốt, điều hoà kinh nguyệt, lợi tiểu và bồi bổ dạ dày.
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Lá và thân của dược liệu hỗ trợ chữa chứng tăng huyết áp
4. Liều lượng – cách dùng
Dược liệu thường được dùng nhiều ở dạng thuốc sắc và đắp ngoài da. Nếu dùng mần tưới tươi, liều dùng từ 12 – 20g/ ngày, đối với dược liệu khô từ 6 – 12g/ ngày
Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu
Do có dược tính và công năng đa dạng nên dược liệu thường được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh như điều trị thống kinh, rong kinh, tiêu hoá kém, đầy bụng, máu kinh xấu, cảm do nắng, mất ngủ,…
Bài thuốc điều trị rong kinh:
- Chuẩn bị: Ké hoa vàng, mã đề, chỉ thiên mỗi vị 15g, mần tưới 20g
- Thực hiện: Các dược liệu cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chia nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc trị thống kinh (đau bụng kinh), kinh nguyệt không đều:
- Chuẩn bị: Mần tưới, hương phụ, nhọ nồi, ngải cứu, ích mẫu mỗi vị 15g
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc lấy nước uống
Bài thuốc chữa chậm kinh, máu kinh thường ra màu nâu đen, máu xấu:
- Chuẩn bị: Ngưu tất, nghệ xanh, hương phụ (tứ chế), ích mẫu mỗi vị 16g, tô mọc, chỉ xác, mần tưới mỗi vị 12g
- Thực hiện: Các vị thuốc sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chia nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa tỳ vị hư yếu dẫn đến tiêu hoá kém, đau tức ngực, đầy trướng bụng:
- Chuẩn bị: Lá sen, hậu phác mỗi vị 8g, trần bì 6g, bán hạ chế, mần tưới, đại phúc bì, hoắc hương mỗi vị 12g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi sắc lấy nước uống. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi bệnh thuyên giảm.
Bài thuốc chữa nóng trong vào buổi chiều, đi tiểu vàng, miệng đắng, rêu lưỡi nhờn hơi vàng:
- Chuẩn bị: Hoắc hương, hoàng cầm, bán hạ chế mỗi vị 12g, hoạt thạch, ý dĩ nhân mỗi vị 16g, mần tưới, hậu phác, chỉ thực mỗi vị 8g, hoàng liên 6g
- Thực hiện: Các vị thuốc đem sắc lấy nước uống.
Bài thuốc chữa mụn nhọt chưa sinh mủ, da bầm tím, sưng tấy do chấn thương:
- Chuẩn bị 1 nắm mần tưới tươi
- Thực hiện: Dược liệu sau khi rửa sạch thì để ráo. Sau đó đem đi giã nát với một ít muối rồi đắp lên vùng da cần điều trị.
Bài thuốc giảm cảm do nắng nóng:
- Chuẩn bị: Lá mần tưới non 100g
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi rửa sạch, để ráo. Sau đó đem đi nấu canh ăn khi còn nóng. Áp dụng liên tục trong vòng 3 ngày.
Bài thuốc giúp kích thích tiêu hoá, giải nhiệt cơ thể:
- Chuẩn bị: Mần tưới 20g (hái trước khi cây ra hoa, thái nhỏ rồi phơi/ sấy khô).
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với 300ml, sắc đến khi còn lại 100ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa chứng mất ngủ, cơ thể mệt mỏi, ăn uống kém ở phụ nữ sau sinh:
- Chuẩn bị: Ngải cứu 10g, vỏ quả bưởi đào khô, rẻ quạt mỗi vị 4g, nhân trần 6g, mần tưới, mạch môn mỗi vị 20g.
- Thực hiện: Các vị thuốc cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chia lượng nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày. Áp dụng liên tục trong vòng 10 ngày để cải thiện bệnh lý.
Bài thuốc trị gàu ở da đầu:
- Chuẩn bị: Bồ kết từ 3 – 5 quả, lá bưởi 20g, mần tưới 25g
- Thực hiện: Cho các dược liệu vào nồi đun với 2 lít nước. Dùng nước này để gội đầu. Áp dụng 2 lần/ tuần.
Bài thuốc giúp xua đuổi muỗi:
- Chuẩn bị: Lá mần tưới tươi 20g
- Thực hiện: Dược liệu đem đi rửa sạch, giã nát rồi đắp trực tiếp lên tay chân để đuổi muỗi. Cách này thường có hiệu quả trong vòng 2 – 3 giờ. Bạn có thể xát lại nếu cần thiết
Một số lưu ý và kiêng kỵ khi dùng vị thuốc mần tưới chữa bệnh
Trong quá trình áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu mần tưới, người bệnh nên lưu ý một số vấn đề sau:
- Không áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này cho người có huyết nhiệt và âm hư
- Người huyết hư nhưng không có ứ trệ tránh dùng dược liệu mần tưới.
- Dược liệu này có thể dùng cho phụ nữ chậm kinh. Tuy nhiên, người có kinh nguyệt đến sớm hơn không nên dùng mần tưới.
Mần tưới là vị thuốc Nam quý thường được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh nhờ vào tác dụng chính là phá huyết ứ và hoạt huyết. Tuy nhiên, trường hợp gặp các vấn đề về sức khoẻ như tiểu đường, mang thai, tim mạch, người bệnh cần tham vấn chuyên khoa trước khi dùng dược liệu này.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!