Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Cá ngựa là một loài cá biển phổ biến ở các vùng biển nhiệt đới và ôn đới. Từ lâu, loài động vật này đã được sử dụng như một loại dược liệu Đông y quý có thể hỗ trợ trong việc chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe. Dưới dây Viện y dược cổ truyền dân tộc tổng hợp thông tin, đặc tính, công dụng… về cá ngựa.
Tổng quan về cá ngựa
Cá ngựa còn có một số tên gọi khác như: Hải mã, Thủy mã, Hải long,… Tên khoa học của loài động vật này là Hippocampus, thuộc họ Syngnathidae. Thực tế có rất nhiều loại cá ngựa đã được tìm thấy trên thế giới, phổ biến nhất có thể kế đến: Cá ngựa lùn H. zosterae, Cá ngựa mõm dài H. guttulatus, Cá ngựa mõm ngắn H. Hippocampus, Ngựa biển H. fuscus,….
Trong y học cổ truyền, Hải mã được thu hoạch, bào chế và sử dụng với đặc điểm tính ôn, vị ngọt mặn, công dụng đi vào can thận hỗ trợ bồi bổ sức khỏe, tăng cường cương dương và một số tác dụng khác. Hãy cùng tìm hiểu một số thông tin cơ bản khác về vị dược liệu này:
Nhận biết đặc điểm hình dạng
Dưới đây là các đặc điểm nhận dạng cơ bản của cá ngựa:
- Cá ngựa có hình dạng đặc trưng với thân mình hơi dẹt, cong. Kích thước chiều dài của con trưởng thành khoảng 15 – 20cm và chia thành nhiều ô nhỏ hình chữ nhật.
- Phần giữa thân phình to với đường kính đo được từ 2 – 4cm và trên thân có nhiều gai nhọn. Đầu cá có hình dáng giống như đầu ngựa, phía trên đỉnh đầu có một số gai to mọc nhô lên cao.
- Miệng của nó thuôn dài giống như một cái vòi dùng để hút thức ăn và không có răng.
- Thân cá cứng rắn do nó được tạo thành từ các đốt xương vòng song song và có màu nâu, đen hay màu vàng nhạt.
Phân bố, sinh sản
Cá ngựa là loài cá phân bố rộng khắp trên thế giới, chủ yếu sống trong các khu vực nước mặn ở các vùng khí hậu nhiệt đới và ôn đới, bao gồm vùng biển Đông. Chúng thường sinh sống trong các rạn san hô, cửa sông và thảm cỏ biển.
Trong quá trình giao phối, cá ngựa cái sẽ đẻ khoảng 1500 trứng phía trên bụng, trước mặt hoặc sau đuôi của cá đực. Sau khoảng thời gian từ 9 đến 45 ngày, cá ngựa con sẽ nở ra và được thả ra ngoài. Sau đó vài giờ hoặc vài ngày, con đực lại tiếp tục quá trình giao phối.
Loài cá ngựa sử dụng vây lưng và vây ngực để bơi, nhưng khả năng di chuyển của chúng rất kém.
Tham khảo thêm: Lá Lốt: Đặc Điểm, Công Dụng Và Cách Sử Dụng
Đặc điểm và quy trình xử lý dược liệu
Trong Đông y, Hải mã là một loại dược liệu có tính ôn và được sử dụng để chữa nhiều bệnh liên quan đến thận và dưỡng sinh với đặc điểm và cách sơ chế và bảo quản như sau:
- Thu hoạch: Trong năm thường được thu hoạch vào mùa hạ và thu.
- Bộ phận sử dụng làm dược liệu: Bộ phận được sử dụng là toàn thân đã bỏ ruột.
- Sơ chế cá ngựa: Sau khi đánh bắt về, Hải mã sẽ được đem rửa sạch, loại bỏ lớp màng da ở bên ngoài cũng như phần ruột bên trong. Sau khi làm sạch thì đem phơi hoặc sấy khô. Sau khi khô cột lại thành từng cặp, bao gồm một con đực và một con cái.
- Bảo quản cá ngựa: Cột Hải mã khô thành từng cặp (1 con đực và 1 con cái), sau đó bảo quản trong lọ, hộp kín có chứa một ít long não hay hồ tiêu để phòng sâu mọt tại nơi khô, mát.
- Tính vị, quy kinh: Hải mã khô có vị cam, hàm, ôn và có tác dụng vào các kinh can, thận.
- Công năng: Cá ngựa có tác dụng ôn thận tráng dương và tán kết tiêu thũng.
- Chủ trị: Được sử dụng để chữa liệt dương, di niệu, thận hư, tái xuyễn, trưng hà, u cục ở trong bụng, ngã tổn thương. Ngoài ra, nó còn được dùng ngoài trị mụn nhọt sưng đau.
- Kiêng kỵ: Phụ nữ mang thai nên kiêng dùng cá ngựa.
Thành phần hóa học và dinh dưỡng
Trong cá ngựa chứa: Các loại enzyme sinh tổng hợp Prostaglandin, hoạt chất Docosahexaenoic acid (DHA), hàm lượng cao Protein, hoạt chất Peptid và một số gene chống khối u,…
Công dụng dược liệu cá ngựa trong chữa bệnh
Cá ngựa được y học cổ truyền xem là một loại dược liệu quý, đa dụng. Trong khi đó, dù không có nghiên cứu y học hiện đại chứng minh tác dụng chính xác của loài động vật này trong việc chữa bệnh cụ thể nhưng các nghiên cứu về thành phần hóa học cho thấy nhiều công dụng tuyệt vời của Hải mã đối với sức khỏe con người.
Theo y học cổ truyền
Theo y học cổ truyền phương Đông, cá ngựa được coi là một loại dược liệu và được sử dụng rộng rãi trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Hải mã được ghi lại lần đầu tiên trong bộ sách Bản thảo Cương mục thập di của Triệu Học Mẫn (1765) tại Trung Quốc.
Theo Đông y, cá ngựa có tính ôn, vị ngọt, mặn, mùi tanh (nếu không thực hiện sao tẩm), không chứa độc tố. Chính vì vậy, vị dược Đông y này có tác dụng làm ấm thận, tráng dương, gây hưng phấn, kích thích sinh dục, đồng thời giảm đau lưng hoặc bụng, trị hen suyễn, trị huyết khí thông, hỗ trợ phụ nữ khó sinh, cải thiện thần kinh suy nhược, cơ thể yếu mệt, chữa đinh nhọt, sang lở,…
Một số pháp trị y học cổ truyền sử dụng cá ngựa ở cách chế biến, bào chế như sau:
- Theo quan niệm của ngư dân vùng biển, Hải mã tươi ngâm rượu thuốc cực quý và đảm bảo được dược tính cao nhất.
- Nếu dùng ngoài da, dược liệu có thể được tán thành bột mịn, khi dùng thì rắc lên vết lở loét.
- Ngoài ra, cá ngựa có thể được dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác như dâm dương hoắc, câu kỷ tử… để sắc uống.
- Có thể dùng như nguyên liệu nấu cùng thịt gà, chân giò,.. như một món dược thiện bổ khí huyết, ôn thận dương.
Liều dùng: Ngày dùng 4 – 12g chia 3 lần uống dưới dạng thuốc dạng bột hoặc dạng viên uống với nước hoặc rượu thuốc.
Theo y học hiện đại
Theo các nghiên cứu của y học hiện đại, các thành phần hóa học và dinh dưỡng trong cá ngựa mang đến nhiều công dụng tốt cho sức khỏe nên có thể sử dụng để chiết xuất dược chất, hoạt chất. Tuy nhiên, những công dụng của nguyên liệu thô khi chưa chiết xuất vẫn cần được nghiên cứu và chứng minh thêm.
Dưới đây là công dụng của các thành phần có trong cá ngựa theo nghiên cứu của các nhà khoa học hiện đại:
- Các enzyme sinh tổng hợp Prostaglandin: Các enzym này giúp điều hòa thần kinh và ổn định hormone, đồng thời giúp cải thiện hệ miễn dịch. Prostaglandin cũng kích thích sản xuất hormone Oxytocin, giúp điều chỉnh các hoạt động tình dục của não bộ.
- Docosahexaenoic acid (DHA): Chất này là cơ bản để sản xuất tinh trùng ở nam giới.
- Peptides: Các Peptide trong cá ngựa có tác dụng kháng khuẩn và bảo vệ cơ thể khỏi sự xâm nhập của các tế bào ngoại lai.
- Protein: Cá ngựa có hàm lượng protein cao, giúp chống oxy hóa và kéo dài tuổi trẻ.
- Các gene chống khối u: Một số gen đặc biệt được tìm thấy trong cá ngựa có khả năng ức chế sự hình thành và phát triển của các khối u.
Ai nên và không nên sử dụng cá ngựa?
Người nên sử dụng cá ngựa:
- Nam giới bị yếu sinh lý, di tinh, liệt dương, rối loạn cương dương.
- Nữ giới có cung hàn khó có thể thụ thai hoặc bị lãnh cảm.
- Nam giới bước sang giai đoạn trung niên bị suy giảm chức năng sinh lý.
- Người lớn, trẻ nhỏ không có cơ địa mẫn cảm, dị ứng với hải sản nói chung và Hải mã nói riêng, đồng thời đang gặp vấn đề về hô hấp, hen suyễn, suy nhược sức khỏe, viêm thận,…
Người không nên sử dụng cá ngựa:
- Người bị nóng trong, đang sốt cao.
- Bệnh nhân viêm xoang mãn, viêm họng,…
- Người đang bị cảm cúm.
- Phụ nữ đang mang thai.
Gợi ý 5 bài thuốc chữa bệnh hay từ Hải mã
Dưới đây là 5 bài thuốc theo y học cổ truyền hỗ trợ điều trị bệnh từ dược liệu cá ngựa do Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc tổng hợp:
Rượu ngâm cá ngựa cải thiện, tăng cường sinh lý nam
Rượu thuốc sử dụng cá ngựa được cho là một phương pháp cải thiện sinh lý nam hiệu quả, tăng cường ham muốn tình dục và cường dương, chống di tinh. Phương pháp ngâm rượu ngâm khắc phục rối loạn cương dương, tăng khả năng sinh lý nam từ Hải mã như sau:
Chuẩn bị nguyên liệu:
- Cá ngựa 30g.
- Nhân sâm 30g.
- Cốt toái bồ 5 – 15
- Long nhãn 10 quả.
- 1 lít rượu trắng.
Thực hiện:
- Rửa sạch cá ngựa, nhân sâm, cốt toái bồ, long nhãn rồi cắt nhỏ.
- Cho hỗn hợp vào bình thủy tinh, đổ rượu trắng ngập.
- Thời gian ngâm rượu thường khoảng 1 tuần là có thể sử dụng. Khi bảo quản cần đặt bình rượu ở nơi thoáng mát, khô ráo, hạn chế ánh sáng mặt trời.
Cách sử dụng: Mỗi ngày dùng khoảng 1 – 2 chén nhỏ (20 – 40ml) trong khi ăn.
Tuy nhiên, việc sử dụng phương pháp này cần được tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi sử dụng, đặc biệt là đối với những người có tiền sử bệnh lý về gan, thận, tim mạch.
Bài thuốc hỗ trợ trị vô sinh, hiếm muộn
Bài thuốc hỗ trợ trị vô sinh, hiếm muộn cho phụ nữ có cung hàn khó thụ thai từ cá ngựa giúp tăng khả năng rụng trứng và kích thích việc sản sinh tinh trùng ở nam giới. Điều này giúp các cặp vợ chồng bị vô sinh hiếm muộn có nhiều cơ hội hơn.
Chuẩn bị nguyên liệu: 1 đôi cá ngựa.
Thực hiện:
- Sau khi rửa sạch, cá ngựa được sấy khô và tán thành bột mịn.
- Hòa bột hải mã với nước đun sôi để nguội rồi uống.
Cách sử dụng: 3 lần mỗi ngày để có hiệu quả nhanh chóng.
Bài thuốc kết hợp với Đương quy cải thiện chứng hen suyễn
Bài thuốc sử dụng cá ngựa kết hợp với sâm Đương quy – một trong những loại thảo dược quen thuộc khác trong y học cổ truyền mang đến một giải pháp hỗ trợ hiệu quả và an toàn cho bệnh hen suyễn ở người lớn và trẻ nhỏ.
Chuẩn bị nguyên liệu: 10g Đương quy và 5g Hải mã.
Thực hiện: Cho hai loại nguyên liệu đã chuẩn bị vào nồi đun cùng với 200ml nước, sau đó đun nhỏ lửa cho đến khi còn khoảng 50ml thì chắt ra làm nước uống.
Cách sử dụng: Nên chia đều mỗi ngày uống vào buổi sáng và buổi tối để cải thiện tình trạng hen suyễn.
Cháo Hải mã cải thiện chứng thở khò khè ở trẻ nhỏ
Cháo Hải mã là một công thức dược thiện được y học cổ truyền đánh giá cao về tác dụng hỗ trợ chữa chứng thở khò khè ở trẻ nhỏ một cách hiệu quả và an toàn. Cá ngựa khô được tán thành bột mịn và dùng để nấu thành cháo, có tác dụng làm giảm các triệu chứng hen suyễn ở trẻ như khó thở, khò khè, ho, đờm và mệt mỏi.
Chuẩn bị nguyên liệu:
- 1 – 2g cá ngựa khô tán thành bột mịn.
- Nước sôi.
Cách thực hiện:
- Cho 1 – 2g bột cá ngựa vào nồi.
- Đổ nước sôi vào nồi với tỷ lệ 1:10 (1 phần bột và 10 phần nước).
- Đun sôi trong khoảng 10-15 phút cho đến khi cháo chín và đậm đặc.
Cách sử dụng:
- Cho bé dùng cháo hải mã mỗi ngày để thấy hiệu quả tốt nhất.
- Nên sử dụng bài thuốc này trong khoảng 1 – 2 tuần để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Hỗ trợ chữa sưng thận, viêm thận mãn
Đây là bài thuốc cải thiện tình trạng sưng thận, viêm thận mãn nhờ hàm lượng protein dồi dào có trọng cá ngựa có khả năng giảm viêm và chống lại các tác nhân gây u, đồng thời giải độc và tái tạo bào hồng cầu.
Chuẩn bị nguyên liệu: 1 con cá ngựa to và 1 quả bầu dục lợn.
Cách thực hiện:
- Trước tiên, ta sẽ rang cá ngựa và tán thành bột mịn.
- Sau đó, bầu dục lợn sẽ được sơ chế bằng cách cắt đôi, bóp chanh muối và rửa nhiều lần bằng nước cho sạch.
- Tiếp theo, phần bột cá ngựa sẽ được vừa nghiền vào bên trong bầu dục lợn và dây buộc chặt chỗ hở lại.
- Cuối cùng, bài thuốc sẽ được hấp nồi cơm hoặc chưng cách thủy và sử dụng hết trong 1 tuần.
Cách sử dụng: Bạn nên kiên trì sử dụng bài thuốc trong 15 ngày liên tiếp để cảm nhận được hiệu quả trong việc hỗ trợ điều trị sưng thận, viêm thận mãn.
Lưu ý cần biết khi sử dụng cá ngựa trong hỗ trợ điều trị bệnh
Khi sử dụng cá ngựa trong hỗ trợ điều trị bệnh theo y học cổ truyền, có những ưu ý cần biết sau:
- Cá ngựa có tính ấm nóng, do đó không thích hợp cho những đối tượng có thể âm hư hỏa vượng. Những người có các triệu chứng như sốt, nóng trong người, lở miệng, hay khát nước, viêm mũi xoang mãn tính không nên sử dụng dược liệu này dưới bất kỳ hình thức nào.
- Việc sử dụng Hải mã trong thời kỳ mang thai cũng là điều tối kỵ vì có thể làm tăng nguy cơ xuất hiện dị tật bẩm sinh ở thai nhi. Do đó, phụ nữ có thai nên hạn chế sử dụng vị dược Đông y này.
- Người bị cảm cúm cũng không nên sử dụng dược liệu này nếu không muốn tình trạng bệnh thêm tồi tệ. Vì trong trường hợp này, thân nhiệt của cơ thể đang cao, sử dụng Hải mã có thể làm tăng nhiệt và làm tình trạng bệnh trở nên nặng hơn.
- Dù có nhiều công dụng tốt nhưng nếu lạm dụng quá mức sẽ gây tác dụng phụ. Do đó, trước khi sử dụng vị dược này, bạn nên hỏi ý kiến các thầy thuốc, bác sĩ và dùng đúng liều lượng được hướng dẫn để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
- Cần tìm nguồn cung cấp uy tín, đảm bảo chất lượng của cá ngựa. Bạn nên mua sản phẩm từ các đơn vị, cửa hàng có uy tín trên thị trường và đảm bảo chất lượng.
- Cần lưu trữ đúng cách để bảo quản sản phẩm, tránh ánh sáng trực tiếp và nơi có độ ẩm cao.
- Không nên sử dụng cá ngựa như một liệu pháp chính, mà nên kết hợp với các liệu pháp khác như thuốc Tây, phẫu thuật,… theo chỉ dẫn của bác sĩ có chuyên môn để có hiệu quả tốt nhất trong điều trị bệnh.
Như vậy, cá ngựa là một dược liệu được sử dụng trong nhiều pháp trị y học cổ truyền, đặc biệt nổi tiếng với công dụng tráng dương, bổ thận, tăng khí huyết cho cả nam và nữ giới. Việc sử dụng vị dược này cần có chỉ dẫn của bác sĩ, chuyên gia và áp dụng đúng liều lượng, pháp trị.
Xem thêm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!