Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Cây hồng hoa là vị thuốc quý có tính ấm, vị cay, công dụng hoạt huyết, phá ứ huyết, khu ứ, thông kinh, sinh huyết mới. Trong Đông y thường dùng dược liệu này trong các bài thuốc chữa các chứng bệnh như đau bụng sau sinh, đau bụng kinh, cấm khẩu, đau do ứ huyết,…
Mô tả dược liệu cây hồng hoa
1. Tên gọi, phân nhóm
- Tên gọi khác: Cây rum, Thảo hồng hoa, Đỗ hồng hoa, Mạt trích hoa, Tạng hồng hoa, Đơn hoa, Thạch sinh hoa, Lạp hồng hoa, Hoàng lan hoa, Hồng lam hoa,…
- Tên khoa học: Carhamus tinctorius L.
- Họ: Cúc – Asteraceae
2. Đặc điểm thực vật
Hồng hoa là loài cây thân thảo, mọc thẳng đứng, chiều cao khoảng từ 0.6 – 1m hoặc hơn. Thân nhỏ, nhẵn, trên thân có các vạch dọc, ở trên phân thành nhiều cành. Lá cây mọc so le, gần như không có cuống, phần gốc lá ôm thân cây, dài từ 5 – 8cm, rộng 2 – 3 cm. Đầu lá nhọn, mép có răng cưa không đều nhau, phiến lá trơn, màu xanh sẫm và có gân ở giữa nhô cao.
Hoa có màu đỏ cam, mọc thành cụm và được gộp lại bởi nhiều hoa nhỏ tạo thành gù hình cầu ở ngọn và chót cành, có nhiều gai và lá bắc bao quanh. Hoa có ống dài hình tên, 5 cánh đỏ, nhuỵ màu vàng. Khi mới nở, có các sợi màu vàng dài từ 2 – 4cm, sau đó chuyển sang màu đỏ, nở rộ vào tháng 6 -8. Quả bế, hình trứng, có 4 cạnh lồi. Cây thường kết quả dưới ống vào tháng 7 đến tháng 9 hàng năm.
3. Phân bố
Dược liệu phân bổ ở nhiều quốc gia như Ấn Độ, Pháp, Đức, Trung Quốc, Ai Cập, Nhật Bản,… Tại nước ta, cây hồng hoa được trồng nhiều ở các vùng cao nguyên, thung lũng, nhất là Hà Giang.
Hiện đang được nhân giống bằng hạt ra các tỉnh thuộc miền núi phía Bắc. Tuy nhiên, đến hiện tại, sản lượng dược liệu ở nước ta vẫn chưa đáp ứng nhu cầu của người dùng. Nên vẫn phải nhập khẩu vị thuốc này trực tiếp từ Trung Quốc.
4. Bộ phận dùng
Hoa của cây hồng hoa chứa lượng dược tính cao nên được thu hái làm thuốc chữa bệnh.
5. Thu hái – sơ chế
Vào đầu mùa hè, khi hoa bắt đầu nở rộ và cánh hoa chuyển từ màu vàng sang màu đỏ sẽ là thời điểm thích hợp để thu hái dược liệu. Không thu hoạch khi hoa đã rụng, hoa vừa nở có màu vàng, chỉ chọn hoa có màu đỏ tươi.
Sau khi thu hoạch về, bào chế dược liệu theo các cách sau:
- Rửa sạch hoa, bỏ đài, chỉ giữ lại cánh hoa. Kế đến đem gói thành từng bánh, mang phơi khô ở nơi thoáng mát, có nhiều gió đến khi khô. Tránh phơi ở nơi có ánh nắng trực tiếp có thể khiến dược liệu bị đổi màu và mất dược tính.
- Loại bỏ đài hoa, rồi giã nát cánh hoa, vắt thành từng bánh và đem đi phơi khô
Ngoài ra, trong hạt của cây hồng hoa có chứa nhiều protein và dầu nên có thể tận dụng ép lấy dầu để sử dụng hàng ngày.
Dược liệu sau khi bào chế sẽ có các đặc điểm sau:
- Cánh hoa có hình ống dài khoảng 13mm, khô lại giống như tơ, xẻ thành 5 thuỳ, phiến thuỳ hình dải hẹp, dài khoảng 6.5mm
- Có màu tím hoặc màu hồng, nhị đực màu vàng nhạt, ở giữa có trụ đầu màu vàng nâu
- Mùi thơm, đặc trưng, chất nhẹ xốp
6. Bảo quản
Dược liệu sau khi bào chế rất dễ bị mất màu và dược tính, có khả năng hút ẩm cao và bị mốc. Do đó, cần bảo quản trong túi kín, đặt ở nơi thoáng mát, khô ráo.
7. Thành phần hoá học
Trong hoa của cây hồng hoa chứa 2 sắc tố chính là đỏ và vàng. Theo các nghiên cứu khoa học, sắc tố đỏ chính là carthain chiếm 0,3-0,6%, không tan trong nước. Trong khi đó sắc tố vàng tan trong nước. Lúc này isocarrthamin chuyển thành luteolin 7 – glucosid, carthami và 3- rhamnoglucosid của kaempferol.
Ngoài ra, trong dược liệu còn chứa các thành phần như tinh dầu 25 – 30% (với 90% hàm lượng glycerin, nonanl, galactose, axit béo,…), 15% protein, benzene, decanal, gatatose, ethyl acetate,…
Hạt của cây có chứa 20-30% dầu cùng với 12-15% protein. Dầu của hồng hoa giàu glycerid của các acid béo không trung hòa, có hàm lượng lên đến 90%.
Vị thuốc hồng hoa
1. Tính vị
Tính ấm, vị cay
2. Quy kinh
Quy vào kinh Can và Tâm
3. Tác dụng dược lý
Theo y học cổ truyền:
- Công dụng: Hoạt huyết, phá ứ huyết, khu ứ, sinh huyết mới, thông kinh,…
- Chủ trị: Các chứng kinh ứ trệ, bế kinh, đau bụng kinh, đau bụng sau sinh, sản dịch sau sinh, chứng trưng hà tích tụ, thai chết lưu, lở sưng tấy, hôn mê cấm khẩu, đau nhức, máu huyết ứ đau do chấn thương, đau khớp, ban chẩn,…
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Tác dụng tăng co bóp tử cung, điều hoà co bóp ở tử cung. Nếu dùng ở liều cao có thể làm rung cơ tử vung
- Tăng hưng phấn trong thời gian ngắn với cơ trơn của ruột
- Tăng lưu thông tuần hoàn máu, hạ huyết áp, tăng lượng máu tuần hoàn đến tim, động mạch vành
- Dược liệu có khả năng ức chế ngưng tập tiểu cầu, phòng ngừa nhồi máu cơ tim, co mạch máu ở phế quản, thận,…
- Chữa trị một số bệnh phụ khoa thường gặp ở nữ giới như rối loạn kinh nguyệt, đau bụng kinh,…
4. Cách dùng, liều dùng
Dược liệu hồng hoa thường được dùng sắc lấy nước uống hoặc ngâm rượu tuỳ vào mục đích sử dụng. Liều dùng khuyến cáo từ 3 – 10g/ ngày.
Một số bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc hồng hoa
Trong Đông y, hồng hoa là dược liệu quý dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Theo đó, vị thuốc này có tác dụng chữa kinh nguyệt không đều, hành kinh đau bụng, loét dạ dày tá tràng, chấn thương ngoại khoa, thống kinh, ban sởi,…
Bài thuốc chữa thối tai chảy nước vàng:
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị 3,5 chỉ hồng hoa, 5 chỉ bạch phàn thứ khô. Các dược liệu đem tán bột mịn. Sau khi vệ sinh tai sạch thì cho bột thuốc vào lỗ tai. Mỗi ngày thực hiện 1 lần.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị 1 lượng hồng hoa, chia thành 4 phần bằng nhau. Cho vào ấm cùng với 1 chén rượu trắng nấu sôi và uống khi còn ấm.
Bài thuốc chữa kinh nguyệt không thông:
- Chuẩn bị: Đương quy, ngưu tất, hồng hoa, sinh địa, xích thược, diên hồ sách, ích mẫu, xuyên khung với liều lượng bằng nhau
- Thực hiện: Đem sắc với 1 lít nước đến khi còn khoảng 300ml thì tắt bếp. Chia nước thuốc thành 3 phần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc trị hành kinh đau bụng:
- Chuẩn bị: Hồng hoa 3 chỉ, rượu trắng 200ml
- Thực hiện: Dược liệu cho vào ấm cùng với rượu và đun trên lửa nhỏ. Đến khi cạn còn 1/2 thì tắt bếp. Chia nước thuốc thành 3 lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa sưng tấy do chấn thương ngoại khoa:
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị sài hồ, đào nhân, hồng hoa, đương quy và đại hoàng mỗi vị 10g. Các vị thuốc đem sắc với 300ml rượu và 300ml nước trên lửa nhỏ. Đến khi cạn còn 1/2 thì tắt bếp. Chia nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày dùng 1 thang đến khi bệnh khỏi hẳn.
- Bài thuốc 2: Dùng đào nhân, hồng hoa, đương quy mỗi vị 120g, chi tử 240g. Đem tán bột mịn. Mỗi lần dùng 1 lượng bột thuốc vừa đủ trộn với giấm và đun nóng. Để đến khi còn ấm thì đắp lên vùng bị sưng đau để cải thiện.
Bài thuốc chữa loét dạ dày tá tràng:
- Chuẩn bị: Hồng hoa 60g và đại táo 12g
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc với 300ml đến khi cạn còn 150ml thì tắt bếp. Chắt lấy phần nước và hoà thêm 60ml mật ong vào và uống khi còn ấm. Mỗi ngày dùng 1 thang đến khi bệnh khỏi.
Bài thuốc chữa thống kinh:
- Chuẩn bị: Hồng hoa 1.5 chỉ, diên hồ sách 3 chỉ, xuyên khung 1 chỉ, hương phụ 3 chỉ, đương quy 3 chỉ
- Thực hiện: Các vị thuốc đem sắc lấy nước uống. Nên dùng trước khi hành kinh để đạt được kết quả tốt nhất.
Bài thuốc chữa đau tại chỗ do chấn thương:
- Chuẩn bị: Đào nhân, đương quy, hồng hoa, sài hồ mỗi vị 3 chỉ, đại hoàng 2 chỉ
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc với 150ml và 150ml rượu. Mỗi ngày dùng 1 tháng.
Bài thuốc chữa ban sởi:
- Chuẩn bị: Hồng hoa, hoàng liên mỗi vị 1.5 chỉ, đại thanh diệp, từ hảo, cát căn, liên kiều mỗi vị 3 chỉ, đương quy 2 chỉ, cam thảo 8 phân
- Thực hiện: Đem sắc với 1 lít nước, đến khi sắc còn 1/3 thì tắt bếp. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi bệnh khỏi hẳn
Bài thuốc chữa sưng tấy do té ngã:
- Chuẩn bị: Lương quy vĩ, hồng hoa, đào nhân mỗi vị 4 lượng, chỉ tử 8 lượng
- Thực hiện: Các vị thuốc đem tán bột mịn. Mỗi lần dùng một ít bột thuốc trộn với giấm và đun nóng. Dùng hỗn hợp còn ấm đắp lên vùng bị sưng đau để cải thiện.
Bài thuốc chữa cổ họng sưng tắc nghẽn:
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị hồng hoa tươi 10g, sau khi rửa sạch thì mang giã nát và vắt lấy nước cốt. Dùng nước này chia thành 1 – 2 lần uống trong ngày.
- Bài thuốc 2: Dùng 10 gam hồng hoa sắc cùng với 500ml nước. Đến khi cạn còn 1/2 thì tắt bếp. Chi nước thuốc thành 3 lần và uống hết trong ngày.
Lưu ý – Kiêng kỵ khi dùng dược liệu chữa bệnh
Trong quá trình áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ cây hồng hoa, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Phụ nữ mang thai hoặc đang có kinh nguyệt không dùng dược liệu này để tránh gây ra tác dụng không mong muốn.
- Chỉ dùng cây hồng hoa theo đúng liều lượng khuyến cáo. Việc dùng thuốc với liều lượng co có thể dẫn đến phá huyết rất nguy hiểm.
- Dược liệu hồng hoa kỵ với xạ hương và trầm hương nên cần thận trọng khi dùng
- Để giải độc, trị huyết ứ đau bụng kinh hoặc tiêu tan sưng tấy, bạn nên pha với 1 chút đồng tiện.
Cây hồng hoa là dược liệu quý với nhiều công dụng chữa bệnh. Tuy nhiên, việc dùng vị thuốc này không đúng liều lượng có thể gây ảnh hưởng đến sức khoẻ. Do đó, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ/ thầy thuốc trước khi dùng dược liệu này để được hướng dẫn cụ thể.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!