Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Cây lạc tiên là một trong những loại thảo dược thiên nhiên quen thuộc và được sử dụng phổ biến trong điều trị các bệnh lý như mất ngủ, ngủ không sâu giấc, làm mát, thanh nhiệt, đào thải độc tố, suy nhược thần kinh… cùng nhiều lợi ích tuyệt vời khác. Hãy tìm hiểu kỹ hơn về loại dược liệu này trong bài viết dưới đây để sử dụng lạc tiên đúng cách và hiệu quả.
Tổng quan về cây lạc tiên
- Tên dân gian: Lạc tiên, nhãn lồng, hay chùm bao, cây lồng đèn, long châu quả, cây mắc mát, hồng tiên, dây bầu đường…
- Tên khoa học: Passiflora foetida L
- Họ khoa học: thuộc họ Lạc tiên – Passifloraceae
1. Đặc điểm và hình dạng nhận biết
Mặc dù là loại thực vật mọc hoang, tuy nhiên không quá khó để nhận biết cây lạc tiên vì loại cây này có vẻ ngoài rất đặc biệt, chỉ cần chú ý quan sát những đặc điểm sau đây:
- Lạc tiên là loài cây thân dây leo, trên thân mọc ra nhiều tua rỗng xoắn tròn mọc ra từ phần nách lá. Trên bề mặt thân dây được bao bọc bởi lớp lông thưa.
- Lá của cây lạc tiên mọc so le, chia làm 3 thùy, thùy ở giữa sẽ lớn hơn hai thùy hai bên, phần mép lá uốn lượn không đều, có nhiều dấu rách và lông mịn. Chiều dài khoảng 7cm và chiều rộng khoảng 10cm.
- Hoa lạc tiên có kích thước khá to và thường nở rộ từ tháng 4 – 6 hàng năm. Hoa nở nhiều cánh với màu chủ đạo là màu trắng, xen ở giữa là màu tím nhạt của tràng phụ hình sợi.
- Quả lạc tiên có hình tròn với kích thước từ 1 – 4cm. Ngay từ khi hình thành đã được bọc trong một lớp màng lưới mềm mỏng. Khi quả còn sống sẽ có màu xanh, đến khi chín sẽ tự chuyển sang màu vàng, cam hoặc đỏ tùy loại. Bên trong mỗi quả có chứa nhiều hạt nhỏ màu đen và có thể ăn được. Khi quả còn non thường có vị chua nhẹ, khi chín có vị ngọt thanh.
Một số hình ảnh về cây lạc tiên
2. Phân bố
Lạc tiên là loại cây ưa sáng, dễ mọc và dễ sinh trưởng, có thể phát triển trong mọi điều kiện thời tiết. Vì vậy, bạn có thể dễ dàng bắt gặp những dây lạc tiên lớn ở những nơi như trong vườn nhà, trong rừng, các bụi rậm, ven bờ sông, bờ suối hay ruộng nương…
Ban đầu, loại cây này chỉ mọc chủ yếu ở những nơi như Mexico, Nam Mỹ, Trung Mũ và các quốc gia thuộc vùng biển Caribe. Nhưng sau này, khi phát hiện ra nhiều công dụng chữa bệnh tuyệt vời của nó, người ta đã tiến hành nhân giống rộng rãi khắp nơi trên thế giới.
Tại Việt Nam, cây lạc tiên hầu như có mặt ở khắp nơi từ Bắc vào Nam, trong đó có một số vùng chuyên trồng cây lạc tiên số lượng lớn như Hòa Bình, Thừa Thiên Huếs, Quảng Nam, Đà Nẵng, Thái Nguyên, Bắc Giang…
3. Thu hoạch, sơ chế và bảo quản
Hầu như toàn bộ phần trên của cây lạc tiên bao gồm phần ngọn, lá, quả đều có thể sử dụng được để làm thuốc. Tuy nhiên, việc thu hoạch cây lạc tiên cần hết sức chú ý, đòi hỏi người thực hiện phải có kinh nghiệm và tỉ mỉ, đặc biệt là khi thu hoạch lạc tiên với số lượng lớn. Nguyên nhân là do vỏ lạc tiên rất mỏng, nếu mạnh tay sẽ rất dễ vỡ, chất dịch bên trong quả tiết ra sẽ rất khó bảo quản.
Bất kỳ thời điểm nào trong năm cũng có thể thu hoạch cây lạc tiên. Tuy nhiên, thời điểm lấy tưởng nhất là vào mùa xuân, đây là lúc dây lạc tiên chứa hàm lượng chất dinh dưỡng cao nhất.
Sau khi thu hoạch xong, cây lạc tiên sẽ được sơ chế làm sạch để loại bỏ bụi bẩn, vi khuẩn, cắt thành từng đoạn nhỏ rồi đem phơi dưới ánh nắng hoặc sấy khô. Sau khi hoàn thành xong, bạn có thể cho thành phẩm cuối cùng vào túi kín khí và bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nơi ẩm ướt vì sẽ rất dễ khiến dược liệu bị ẩm mốc.
Bên cạnh dược liệu lạc tiên khô, người ta cũng thường sử dụng ây lạc tiên tươi vừa thu hái xong và sử dụng ngay trong các bài thuốc uống hoặc dùng để chế biến thành các món ăn thơm ngon, bổ dưỡng.
4. Thành phần hóa học trong cây lạc tiên
Theo các nghiên cứu khoa học, trong cây lạc tiên có chứa rất nhiều hoạt chất quý và được nhận định đem lại lợi ích cho sức khỏe con người, đặc biệt là hệ thần kinh trung ương như Saponaretin, Sapomarin, Harmol, Hermalin, Passiflorin, Vitexin, Harmin, Harmalol và chất xơ.
Trong đó, thành phần hoạt chất chính trong loại thảo dược này là Passiflorin, một chất có khả năng chữa mất ngủ, an thần, làm dịu thần kinh… tương tự như chất morphin tuy nhiên không gây ra nghiện. Chính vì công dụng này mà có rất nhiều người tìm đến thảo dược lạc tiên với hy vọng lấy lại giấc ngủ ngon và đã thành công.
Bên cạnh đó, trong cây lạc tiên còn chứa rất nhiều các dưỡng chất quan trọng và cần thiết cho sức khỏe con người như protein, glucoza, fructose, đường đơn cùng nhiều loại axit hữu cơ, vitamin khoáng chất và các loại muối khoáng.
Cây lạc tiên có tác dụng gì?
Cả trong y học cổ truyền và y học hiện đại đều đã có những bằng chứng nghiên cứu chuyên sâu về dược liệu lạc tiên và chứng minh đem lại hiệu quả cải thiện sức khỏe tối ưu cho người bệnh.
Theo Đông y
Theo ghi chép trong Đông y, lạc tiên có vị hơi đắng nhẹ, ngọt, tính bình và được quy vào 2 kinh chính là Can và Tâm. Vì vậy được sử dụng nhằm mục đích chủ yếu là tiêu viêm, thanh nhiệt, giải độc và an thần. Cụ thể một số công dụng hữu hiệu của lạc tiên trong Đông y như:
- Chữa mất ngủ: Kết hợp dược liệu lạc tiên với nhân trần nấu nước uống hằng ngày giúp cải thiện giấc ngủ, ngủ sâu và ngon hơn, ổn định không mộng mị.
- Chữa suy nhược thần kinh: Kết hợp cây lạc tiên với tâm sen hoặc lá vông đem lại công dụng hiệu quả trong việc chữa trị chứng suy nhược thần kinh.
- Chữa trị đau bụng do phế nhiệt: Ngọn của cây lạc tiên chứa hàm lượng chất dịch nhầy tốt, sử dụng trong chế biến thức ăn giúp cải thiện tình trạng đau bụng, táo bón.
- Chữa chứng hành kinh sớm: Nước sắc từ lá cây lạc tiên có tác dụng ổn định kinh nguyệt, điều hòa lưu thông khí huyết, giúp duy trì thời điểm hành kinh theo đúng chu kỳ nhờ khả năng chống co thắt và làm giãn các cơ trơn trong cơ thể.
- Chữa trị phù thũng: Bên cạnh đó, theo y học cổ truyền, cây lạc tiên còn có khả năng tiêu độc, trừ tà khí rất tốt nên được sử dụng phổ biến trong điều trị bệnh phù thũng.
Theo Tây y
Có thể thấy, cây lạc tiên là loại thảo dược tự nhiên chứa nhiều hoạt chất có giá trị hóa học cao. Với hàm lượng cao các thành phần hóa học vừa kể trên đã chứng minh được rằng cây lạc tiên chắc chắn đem lại những lợi ích tuyệt vời cho sức khỏe. Điển hình như:
- Có tác dụng an thần hiệu quả, cải thiện chất lượng giấc ngủ, giúp bạn ngủ sâu, không bị tỉnh giấc giữa đêm.
- Làm mát cơ thể, thanh nhiệt giải độc gan, cải thiện hiệu quả các triệu chứng da liễu như nổi mụn viêm, mụn mủ, ghẻ lở…
- Giảm thiểu nguy cơ suy nhược hệ tim mạch, ổn định huyết áp, ngăn ngừa đột quỵ
- Hỗ trợ điều tri suy nhược thần kinh, giảm lo âu, phiền muộn.
- Điều trị làm giảm các triệu chứng hành kinh sớm ở phụ nữ, giảm bốc hỏa ở độ tuổi mãn kinh.
- Với đặc tính kháng viêm, chống khuẩn, hỗ trợ cải thiện tình trạng đau nhức xương khớp hiệu quả.
- Điều trị các bệnh về tiêu hóa như đau bụng do nhiệt, ho khan, ho có đờm…
Hướng dẫn các cách sử dụng dược liệu lạc tiên hiệu quả
Để tận dụng tối đa những công dụng tuyệt vời của cây lạc tiên có rất nhiều cách. Bạn có thể tham khảo một số cách sau đây và chọn lựa cách thực hiện phù hợp nhất:
- Hãm trà uống: Đây chắc chắn là cách đơn giản và dễ thực hiện nhất nên được rất nhiều người áp dụng. Chỉ cần dùng lạc tiên tươi hoặc khô đem hãm với nước sôi khoảng 20 phút là có thể sử dụng được. Vị trà thanh ngọt dễ uống có thể sử dũng thay thế các loại trà thông thường khác.
- Sắc thuốc: Kết hợp lạc tiên với một số loại dược liệu khác giúp làm tăng công dụng trị bệnh nhanh hơn so với khi sử dụng đơn lẻ. Tuy nhiên, cách này đòi hỏi bạn phải nắm rõ cách thực hiện, tốn công sức và thời gian hơn so với cách hãm trà.
- Ngâm rượu: Nhiều người sử dụng quả lạc tiên phơi khô, ngâm rượu sử dụng cũng rất hiệu quả. Tuy nhiên, đối với cách làm này cần sử dụng với liều lượng vừa phải, tuyệt đối không được lạm dụng quá mức, dùng như một loại rượu nhậu sẽ gây phản tác dụng.
- Nấu cao: Nếu không thích mùi vị của cây lạc tiên, bạn hoàn toàn có thể đem chúng đi nấu thành cao, cho vào hũ thủy tinh bảo quản và sử dụng dần. Cao lạc tiên có mùi thơm rất dễ chịu và dễ uống. Lưu ý mỗi lần sử dụng, chỉ dùng tối đa 1 muỗng nhỏ pha vào ly nước ấm.
- Chế biến thành món ăn: Lạc tiên tươi sau khi thu hái rửa sạch và kết hợp với các nguyên liệu như thịt bò, thịt heo, nấm… tạo thành món ăn thơm ngon, bổ dưỡng cải thiện sức khỏe và hỗ trợ chữa trị rất nhiều bệnh
Lưu ý: Liều dùng khuyến cáo được các chuyên gia khuyên dùng đó là tối đa 20 – 40g lạc tiên khô/ ngày. Ngoài dạng thuốc sắc, cây lạc tiên còn được bào chế thành dạng viên nang hoặc chiết xuất tinh dầu, tùy vào tình trạng bệnh, cơ địa thể trạng sức khỏe của từng người mà liều lượng sử dụng có thể thay đổi cho phù hợp.
Xem thêm:
- Tác dụng chữa bệnh từ cây bìm bịp
Gợi ý một số bài thuốc chữa bệnh từ cây lạc tiên
Trong dân gian lưu truyền rất nhiều bài thuốc chữa bệnh và cải thiện, bồi bổ sức khỏe bằng cây lạc tiên. Dưới đây là một số cách thực hiện bài thuốc hiệu quả từ loại thảo dược này.
1. Bài thuốc chữa bệnh mất ngủ
Nếu đang gặp phải tình trạng ngủ không sâu giấc, dễ tỉnh, khó đi vào giấc ngủ, hay trằn trọc… hãy thử áp dụng bài thuốc sau.
Bài thuốc 1: Điều trị chứng tim đập nhanh, hồi hộp, mất ngủ
- Cách 1: Dùng 15g cây lạc tiên khô hãm trà uống hằng ngày. Bạn có thể uống bất kỳ lúc nào, có thể sử dụng thay thế cho loại trà mà bạn đang sử dụng để ổn định tinh thần, giảm bớt cảm giác hồi hộp, giúp ngủ ngon và sâu giấc hơn.
- Cách 2: Chuẩn bị 50g cây lạc tiên, 10g dâu tằm, 30g lá vông và 2g tâm sen. Cho hết số dược liệu này vào nồi, thêm vào 90g đường và một ít nước lọc. Đun sôi trong vòng 10 – 15 phút thì tắt bếp. Chắt lọc lấy phần nước thuốc cho ra chén và uống hết ngay khi còn ấm nóng. Khuyến khích thực hiện cách này liên tục trong vòng 7 – 10 ngày để đạt được kết quả tốt nhất.
Bài thuốc 2: Chữa mất ngủ kinh niên
Cách thực hiện
- Chuẩn bị đầy đủ các loại dược liệu sau: 50g cây lạc tiên, 30g lá vông, 10g lá dâu tằm, 2.2g tim sen, 90g đường và 100ml nước sôi để nguội.
- Cho hết dược liệu vào nồi nấu thành cao lỏng, đợi cho nguội bớt thì cho vào hũ thủy tinh bảo quản và sử dụng khi cần. Hằng ngày, bạn dùng 1 – 2 thìa cao này hòa vào nước ấm và uống trước khi đi ngủ 30 phút để đạt được hiệu quả tốt nhất.
Bài thuốc 3: Kéo dài giấc ngủ xuyên đêm, không nằm mơ
Cách thực hiện
- Dùng 20g cây lạc tiên, 6g cam thảo đất, 2g lá vông, 6g xương bồ, 10g táo nhân đã sao vàng, 10g lá dâu tằm, 12g tâm sen và 10g lá tre.
- Sau khi đã sơ chế sạch sẽ các dược liệu, cho hết vào nồi, đổ vào 600ml nước, đậy kín nắp và đun sôi cho đến khi lượng nước trong nồi còn 200ml thì tắt bếp.
- Lọc lấy phần nước thuốc này ra chén và uống hết trước khi đi ngủ. Kiên trì thực hiện liên tục trong vòng 7 – 10 ngày sẽ giúp thần kinh dịu lại, dễ ngủ và ngủ sâu giấc hơn.
2. Bài thuốc cải thiện tình trạng căng thẳng, mệt mỏi
Căng thẳng, mệt mỏi là những trạng thái khó chịu trong cuộc sống mà ai cũng đều gặp phải. Tuy nhiên, trong trường hợp tình trạng này kéo dài dai dẳng vài tuần, vài tháng không tự thuyên giảm, hãy cân nhắc áp dụng bài thuốc sau đây.
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 300g lạc tiên khô (gồm cả phần thân, lá, quả), 200g râu ngô và 100g rau má.
- Đem sao vàng tất cả các dược liệu đã chuẩn bị.
- Tiếp theo cho hết dược liệu vào siêu thuốc, thêm 1/4 muỗng muối biển hạt to và đổ vào khoảng 3 lít nước.
- Tiến hành đun sôi cho đến khi lượng nước trong nồi cạn xuống còn khoảng 200ml thì tắt bếp.
- Chắt lọc lấy phần nước thuốc cho ra chén, chia làm 2 phần bằng nhau và uống hết trong ngày, tốt nhất là sau khi ăn trưa và ăn tối.
3. Bài thuốc chữa trị chứng suy nhược thần kinh
Để phát huy tối đa công dụng của hoạt chất Passiflorin trong cây lạc tiên, bạn có thể áp dụng bài thuốc sau nhằm hỗ trợ cải thiện và phục hồi sự hoạt động của hệ thần kinh, giảm bớt cảm giác mệt mỏi, âu lo do suy nhược.
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 8 – 10g cây lạc tiên, rửa sạch nguyên liệu và ngâm vào nước muối pha loãng để loại bỏ hết bụi bẩn, vi khuẩn.
- Đem sắc với nước và uống thay nước trà hằng ngày để đạt được hiệu quả tốt nhất.
- Thực hiện đều đặn mỗi ngày còn giúp duy trì sự ổn định và khỏe mạnh của hệ thần kinh trung ương.
4. Bài thuốc trị ho từ cây lạc tiên
Có rất nhiều bài thuốc trị ho từ thảo dược được lưu truyền trong dân gian, trong đó có bài thuốc từ cây lạc tiên. Ưu điểm của bài thuốc này đó là đem lại hiệu quả cao và an toàn.
Cách thực hiện
- Dùng 7 – 10g lạc tiên, rửa sạch qua vài lần nước rồi ngâm vào thau nước muối pha loãng 15 phút.
- Cho vào nồi sắc với 500ml nước, khi nước cạn xuống còn khoảng 1 chén thì tắt bếp.
- Lọc lấy nước uống hằng ngày cho đến khi triệu chứng ho thuyên giảm hoàn toàn.
5. Bài thuốc chữa huyết áp thấp, đau nhức, hành kinh
Cả 3 chứng bệnh này hoàn toàn có thể được cải thiện chỉ trong một bài thuốc dùng cây lạc tiên sau đây.
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 500g cây lạc tiên, 100g lá khổ qua non, 300g hoa thiên lý và 50g đậu xanh.
- Đặt lên bếp một chiếc chảo để sao vàng tất cả các dược liệu đã chuẩn bị.
- Sau đó tán nhuyễn hoặc xay nhuyễn thành bộ mịn, cho vào hũ thủy tinh bảo quản.
- Khi sử dụng dùng 3 muỗng bột này hòa vào 100ml nước ấm, khuấy đều lên và uống thay nước lọc khi đang khát.
- Kiên trì sử dụng trong vòng 10 ngày để đạt được hiệu quả cải thiện tình trạng bệnh rõ rệt.
6. Chữa trị các bệnh ngoài da
Nhờ công dụng làm mát, thanh lọc giải độc và kháng viêm hiệu quả mà cây lạc tiên đã được sử dụng phổ biến trong các bài thuốc chữa một số bệnh lý ngoài da như nổi mụn mủ, viêm da gây ngứa ngáy.
Cách thực hiện
- Dùng 100g cây lạc tiên tươi hoặc khô đều được.
- Rửa sạch và cho vào nồi nấu với 2 lít nước.
- Đun sôi trong vòng 5 phút thì tắt bếp, đổ nước ra thau, hòa thêm một ít nước lạnh và dùng để tắm hoặc ngâm rửa vùng da bị bệnh.
7. Chữa trị bệnh kiết lỵ
Kiết lỵ là căn bệnh xảy ra do tình trạng nhiễm trùng ở ruột già khiến người bệnh mệt mỏi vì các triệu chứng khó chịu. Và bài thuốc sử dụng cây lạc tiên chính là phương pháp điều trị hiệu quả, an toàn mà bạn không nên bỏ qua.
Cách thực hiện
- Chuẩn bị một nắm quả lạc tiên, rửa sạch và cho vào nồi nước nấu sôi lên trong vòng 10 phút.
- Khi nước cạn xuống thì tắt bếp, lọc lấy phần nước pha thêm một ít đường và chia làm 2 phần bằng nhau, uống hết trong ngày.
- Nước quả lạc tiên giúp hỗ trợ làm sạch đường ruột, giúp quá trình đi đại tiện được thuận lợi hơn.
Bên cạnh các bài thuốc chữa trị, tại một số nơi người dân còn sử dụng cây lạc tiên để chế biến thành các món ăn ngon giúp bồi bổ khắc phục các vấn đề về sức khỏe của bản thân. Gợi ý một vài món ngon từ cây lạc tiên như:
- Lạc tiên luộc: Dùng lạc tiên tươi, không sâu rầy hay héo úa để giữ được độ tươi ngon của món ăn. Sau khi rửa sạch, ngâm qua nước muối, cho vào nồi nước đang sôi chần sơ khoảng 5 phút thì vớt ra đĩa ăn kèm với các món mặn trong bữa cơm.
- Canh lạc tiên: Chuẩn bị 1 bó lạc tiên tươi, non, nhặt bỏ phần gốc già. Rửa sạch vớt ra để ráo. Phi thơm một ít đầu hành lá, cho 200g tôm hoặc thịt nạc xay nhuyễn vào xào săn lại, đổ 200ml nước dùng hoặc nước lọc vào nấu sôi lên. Nêm nếm gia vị vừa ăn rồi cho rau lạc tiên vào nấu thêm 3 phút thì tắt bếp.
- Đọt lạc tiên xào tỏi: Đọt lạc tiên rửa sạch, cắt khúc vừa ăn. Tỏi băm nhuyễn cho vào chảo phi thơm, cho đọt lạc tiên vào xào cùng, đảo nhanh tay và nêm nếm gia vị vừa ăn thì tắt bếp, cho ra đĩa và thưởng thức.
Một số lưu ý khi sử dụng cây lạc tiên
Theo các chuyên gia về nghiên cứu dược liệu, cây lạc tiên vốn không chứa độc tố nên rất lành tính với cơ thể. Tuy nhiên, việc lạm dụng với liều lượng quá mức hoặc sử dụng không đúng cách có thể gây ra những tác dụng phụ ngoài ý muốn. Vì vậy, để đảm bảo sự an toàn tuyệt đối, hãy đảm bảo bạn đã nắm rõ những điều lưu ý sau đây:
- Sử dụng lạc tiên với liều lượng cho phép do các chuyên gia hoặc người bán hướng dẫn. Vì quá liều có thể gây ra một số tác dụng phụ như mệt mỏi, mất sức, tim đập nhanh, buồn nôn, buồn ngủ, gây cảm giác bồn chồn hồi hộp…
- Nếu muốn tăng liều hoặc kết hợp với bất kỳ loại dược liệu nào cũng cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước.
- Không được sử dụng các bài thuốc từ lạc tiên trong quá trình điều trị bệnh bằng thuốc Tây.
- Phụ nữ mang thai và cho con bú, trẻ em dưới 12 tuổi không được tự ý sử dụng lạc tiên khi chưa có sự cho phép của bác sĩ.
- Chú ý chọn mua dược liệu ở những cửa hàng uy tín, chất lượng, tránh mua nhầm hàng giả, pha trộn kém chất lượng gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
Trên đây là những thông tin tổng quan nhất về loại dược liệu chữa bệnh cây lạc tiên. Hy vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp bạn chọn lựa được dược liệu chữa bệnh phù hợp, hiệu quả và an toàn, lấy lại sức khỏe vốn có và tránh sử dụng thuốc Tây quá nhiều.
Tham khảo thêm
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!