Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Hạ khô thảo có tính hàn, vị cay đắng, không độc. Vị thuốc này thường được dùng trong các bài thuốc chữa bệnh về gan, bướu cổ, mắt, tràng nhạc, viêm tuyến vú ở phụ nữ sau sinh. Tuy nhiên, dược liệu hạ khô thảo có thể gây kích ứng dạ dày nên thận trọng khi dùng cho người bị tỳ vị hư hàn.
Mô tả dược liệu hạ khô thảo
1. Tên gọi, phân nhóm
- Tên gọi khác: Thiết sắc thảo, Nãi đông
- Tên dược: Spira Prunella Vulgaris
- Tên khoa học: Brunella vulgaris
- Họ: Hoa môi – Labiatae
2. Đặc điểm thực vật
Hạ khô thảo được biết đến là loài thực vật thân thảo, sống nhiều năm. Cây có thân vuông, màu hơi tím đỏ và có chiều cao khoảng 70cm. Lá cây mọc đối xứng, phiến lá có hình mác dài hoặc hình trứng, đầu nhọn, tù ở gốc, mép lá nguyên, một số lá và thân cành được bao phủ bởi lớp lông mịn.
Hoa mọc thành chùm ở đầu cành, thông thường mỗi cụm có từ 5 – 6 hoa. Cánh hoa có màu tím nhạt, hình môi. Quả cứng và nhỏ. Cây thường ra hoa vào tháng 4 – 6 và ra quả vào tháng 7 – 8 hàng năm.
3. Hình ảnh cây hạ khô thảo
4. Bộ phận dùng
Cụm hoa và quả của cây có chứa dược tính và công năng đa dạng nên được dùng để làm thuốc chữa bệnh. Ở một số địa phương còn dùng phần thân và cành của cây hạ khô thảo để làm thuốc.
5. Phân bố
Loài thực vật này thường phân bố ở các quốc gia châu Á có khí hậu ôn đới và một số nước ở châu Âu. Cây hạ khô thảo tập trung nhiều ở Ấn Độ, Nhật Bản, nhất là tại các tỉnh ở Trung Quốc như Hà Nam, Triết Giang, An Huy, Giang Tô,… Tại nước ta, loại cây này được trồng và mọc nhiều ở Hà Giang, Tam Đảo và Sapa.
6. Thu hái – sơ chế
Thu hái cụm hoa và quả vào mùa hạ. Dược liệu sau khi thu hái thì đem đi rửa sạch để loại bỏ tạp chất và phơi khô hoặc sấy khô hoàn bào và để dùng dần.
7. Bảo quản
Dược liệu sau khi sơ chế thì cho vào túi nilong hoặc lọ có nắp đậy bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát.
8. Thành phần hoá học
Các nghiên cứu khoa học nhận thấy trong dược liệu hạ khô thảo có chứa tinh dầu ((d-fenchon, dcamphor, alcohol fenchylic), alkaloid, prunellin (denphinidin cyaniding, acid ursolic), 3.5% muối vô cơ (chủ yếu là kali chlorua), tannin, nhựa chất đắng, saponin acid, glucoside tan trong nước,….
Vị thuốc hạ khô thảo
1. Tính vị
Tính hàn, vị đắng cay, không có độc
2. Quy kinh
Quy kinh Can Đởm.
3. Tác dụng dược lý
Tác dụng của dược liệu theo Đông y:
- Công dụng: Tiêu ứ, minh mục, tán uất kết, thanh can hỏa, trừ nhiệt độc ở âm hộ, tử cung, tiêu sưng, chưa loa lịch.
- Chủ trị: Mắt đỏ sưng đau, đau con ngươi, cao huyết áp, nhọt vú sưng, viêm tuyến vú, chảy nước mắt do viêm tuyến lệ, tràng nhạc, đau đầu, bướu cổ, chóng mặt,…
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Tác dụng hạ áp: Dùng Ethanol, dịch ngâm và thuốc sắc của hạ khô thảo cho động vật thực nghiệm nhận thấy tác dụng hạ huyết áp rõ rệt.
- Tác dụng chống viêm: Tiêm thuốc vào bụng của chuột con nhận thấy hiệu quả chống viêm.
- Tác dụng kháng khuẩn: Nước sắc từ dược liệu có tác dụng ức chế trực lao, trực khuẩn biến dạng, trực khuẩn cầu chùm, vi khuẩn phẩy hắc loạn, trực khuẩn đại tràng, trực khuẩn lỵ và trực khuẩn thương hàn.
- Tác dụng chống ung thư: Thực nghiệm nước đầu nhận thấy nước sắc của dược liệu có tác dụng trong việc ức chế quá trình tăng trưởng của các tế bào ung thư di căn.
4. Liều lượng và cách dùng
Vị thuốc hạ khô thảo dùng ở dạng thuốc sắc. Liều dùng trung bình từ 8 – 16g/ ngày. Tuỳ thuộc vào bệnh lý cụ thể, thầy thuốc có thể gia giảm phù hợp.
Các bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc hạ khô thảo
Vị thuốc hạ khô thảo được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh như trị viêm tuyến vú, viêm hạch, chứng tràng nhạc, bướu cổ, cao huyết áp, chứng xích bạch đới,… Việc áp dụng bài thuốc điều trị đúng cách và đều đặn có thể giúp cải thiện bệnh lý rõ rệt.
Bài thuốc chữa chứng anh lựu (bướu cổ) và chứng tràng nhạc (lao hạch ở cổ):
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị thiết sắc thảo 40g, hà thủ ô 12g, sinh mẫu lệ 80g. Đem nấu thành cao hoặc sắc uống. Ngày uống 2 lần (sáng – tối) mỗi lần uống 10ml
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị hạ khô thảo 12g, cam thảo 4g. Các dược liệu đem đi sắc lấy nước uống. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
- Bài thuốc 3: Chuẩn bị viễn chí, hương phụ, thiết sắc thảo, bối mẫu gia giảm liều theo tình trạng bệnh. Sắc đặc lấy nước uống.
Bài thuốc chữa viêm tuyến vú, viêm hạch:
- Chuẩn bị: Huyền sâm, thổ bối mẫu mỗi vị 12g, hạ khô thảo 20g
- Thực hiện: Các dược liệu cho vào nồi cũng lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chắt lấy phần nước chia thành nhiều lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc trị chứng đau mắt đỏ do can hỏa bốc (viêm màng tiếp hợp cấp, viêm giác mạc cấp)
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị hoa cúc, hạ khô thảo mỗi vị 20g, bồ công anh 40g. Các vị thuốc đem sắc lấy nước uống. Trường hợp đau mắt đỏ do can hư, có thể dùng thêm huyền sâm, đương quy, cam thảo, bạch thược. Nếu đau mắt kèm theo chảy nước mắt, gia thêm hương phụ, hạ khô thảo bằng lượng nhau, tán bột mịn, mỗi lần dùng 4g, ngày uống 2 lần vào buổi sáng và tối.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị tang diệp, dã cúc hoa, xa tiền thảo mỗi vị 12g, thiết sắc thảo và bồ công anh (2 vị tươi) mỗi vị 40 – 80g. Các dược liệu đem sắc lấy nước uống.
Bài thuốc chữa chứng cao huyết áp gây mắt đỏ kèm đau đầu và chóng mặt:
- Bài thuốc 1: Sinh mẫu lệ, sinh thạch quyết minh mỗi vị 30g, hoa cúc 12g, thiết sắc thảo 20g, xuyên khung 4g, mạn kinh tử 16g. Các vị thuốc sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chắt lấy nước chia thành nhiều lần uống trong ngày.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị hạ khô thảo, hy thiêm thảo và dã cúc hoa mỗi vị 40g. Các dược liệu đem sắc lấy nước uống đều đặn mỗi ngày.
- Bài thuốc 3: Dùng hạ khô thảo tươi 40 – 80g, đem sắc lấy nước uống đều đặn mỗi ngày trong thời gian dài.
Bài thuốc chữa xây xát mô mềm do chấn thương:
- Chuẩn bị: Một nắm thiết sắc thảo tươi
- Thực hiện: Dược liệu rửa sạch, giã nát rồi đắp lên vùng da cần điều trị
Bài thuốc chữa chứng tiểu tiện khó:
- Chuẩn bị: hương phụ 2g, cam thảo 1g, hạ khô thảo 8g
- Thực hiện: Các vị thuốc cho vào ấm sắc với 300ml nước đến khi còn 200ml thì tắt bếp, chia lượng nước thuốc thành 3 lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc trị cao huyết áp:
- Chuẩn bị: Thiết sắc thảo, bồ công anh, thảo quyết minh mỗi vị 20g, hoa cúc và lá mã đề mỗi vị 12g.
- Thực hiện: Các dược liệu cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và sắc uống. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Bài thuốc chữa chứng xích bạch đới:
- Chuẩn bị: Hạ khô thảo
- Thực hiện: Dược liệu đem đi tán bột mịn, mỗi lần dùng 8g bột thuốc uống cùng với nước cơm.
Bài thuốc giúp hạ huyết áp:
- Chuẩn bị: Đậu đen 50g, đường trắng 20g, hạ khô thảo 30g
- Thực hiện: Hạ khô thảo và đậu đen đem sắc với nước đến khi đậu đen mềm nhừ. Cho thêm đường vào khuấy đều và chia thành vài lần ăn trong ngày.
Cháo hạ khô thảo và cúc hoa giúp sáng mắt, hỗ trợ điều trị mắt đỏ:
- Chuẩn bị: Gạo tẻ 50g, đường phèn vừa đủ, thiết sắc thảo 10g, lá dâu 10g, hoa cúc trắng 12g.
- Thực hiện: Dược liệu đem đi rửa sạch rồi nấu lấy nước, bỏ bã, cho gạo tẻ và đường phèn vào nấu thành cháo loãng, chia thành 2 lần ăn hết trong ngày
- Lưu ý: Trường hợp bị tiêu chảy mãn tính, tỳ vị hư hàn không áp dụng bài thuốc này.
Bài thuốc chữa tắc tia sữa và hỗ trợ điều trị đau mắt đỏ:
- Chuẩn bị: Thiết sắc thảo 20g, gạo tẻ 60g, bồ công anh 30g
- Thực hiện: Sắc dược liệu lấy nước rồi cho gạo tẻ vào nấu thành cháo. Khi chín, cho thêm đường trắng và ăn khi còn nóng. Áp dụng bài thuốc trong vòng 3 – 5 ngày hoặc có thể lặp lại liệu trình nếu sữa chưa thông hoàn toàn.
Bài thuốc hỗ trợ chữa bệnh viêm gan B:
- Chuẩn bị: Sài hồ 12g, chi tử 8g, hạ khô thảo 12g, nhân trần 12g, chó đẻ răng cưa 30g
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc lấy nước uống. Thực hiện liên tục trong vòng 10 ngày để cải thiện bệnh.
Bài thuốc chữa đau nhức mắt do nhiệt ở gan:
- Chuẩn bị: Thiết sắc thảo và hương phụ tử mỗi vị 62.5g, chích cam thảo 20g.
- Thực hiện: Các vị thuốc đem tán bột mịn, mỗi lần uống 12g cùng với nước, ngày uống 3 lần.
Cháo hạ khô thảo và câu kỷ tử chữa lao mào tinh hoàn:
- Chuẩn bị: Thiết sắc thảo 20g, gạo tẻ 30g, câu kỷ tử 15g
- Thực hiện: Hạ khô thảo đem đi sắc lấy nước, bỏ bã. Sau đó cho gạo và câu kỷ tử vào nấu thành cháo. Mỗi ngày ăn 1 lần, áp dụng liên tục trong vòng 15 ngày.
Bài thuốc giúp an thần, hạ áp, ổn định huyết áp ở người bị cao huyết áp:
- Chuẩn bị: Cao khô câu đằng, cao khô táo nhân, cao khô hạ khô thảo, cao khô hà thủ ô chế, cao khô huyền sâm, cao khô địa long mỗi vị 80mg.
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi chế thành 1 viên nang. Mỗi lần dùng 3 – 4 viên, ngày dùng 2 lần liên tục trong vòng 1 – 2 tháng.
Dưỡng da, giảm nếp nhăn ở mặt và giảm thâm mắt:
- Chuẩn bị: Lá dâu 30g, nước ép dưa leo 10ml, hạ khô thảo 10g.
- Thực hiện: Hạ khô thảo và lá dâu đem đi sắc với 3 chén nước đến khi cạn còn 1 chén. Lọc lấy nước và để nguội, kế đến cho nước ép dưa leo vào và thoa đều lên mặt. Để khoảng 15 phút rồi rửa mặt lại với nước sạch.
Bài thuốc trị chứng viêm lưỡi mạn và viêm họng mạn:
- Chuẩn bị: Hạ khô thảo và mộc hồ điệp, gia giảm liều theo từng trường hợp.
- Thực hiện: Cho các dược liệu vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chia lượng nước thuốc thu được thành nhiều lần và uống hết trong ngày.
Trà hạ khô thảo thanh nhiệt và trị mụn nhọt:
- Chuẩn bị: Hạ khô thảo và sinh địa
- Thực hiện: Các dược liệu đem nấu thành nước trà và uống hàng ngày
Bài thuốc chữa chứng phế quản giãn dẫn đến khạc ra máu:
- Chuẩn bị: Tiên đông 60g, ngũ vị tử 48g, đông trùng hạ thảo 60g, chung bạch truật 48g, viễn chí 48g, hạ khô thảo 60g, đương quy thân 60g, quy bản 120g, xuyên hoàng linh 30g, bắc sa sâm 120g, mạch môn đông 60g, tử đan sâm 48g, thục địa hoàng 240g, phục thần 60g, bắc câu kỷ 120g, xuyên bối mẫu 60g, toan táo nhân 36g, ngân sài hồ 48g, xuyên luyện nhục 36g, cam thảo 24g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc trên lửa nhỏ, chắt lấy nước rồi luyện với mật ong và đường phèn để làm thành cao lỏng. Mỗi lần uống 10 – 15g cùng với nước ấm. Ngày uống 3 lần.
Bài thuốc chữa chứng lở ngứa ngoài da:
- Chuẩn bị: Trần bì, bán hạ mỗi vị 2g, tam lăng 4g, côn bố, ngưu bàng, hạ khô thảo, nga truật mỗi vị 8g, liên kiều 12g, hải tảo 16g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc với 600ml còn lại 300ml, chia thành 2 lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa chứng loa lịch không tiêu:
- Chuẩn bị: Liên kiều, huyền sâm, hạ khô thảo mỗi vị 12g, mẫu lệ 20g
- Thực hiện: Các vị thuốc đem sắc với 500ml đến khi còn lại 150ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc thành 2 lần và uống khi còn ấm.
Bài thuốc chữa viêm amidan, viêm họng:
- Chuẩn bị: Chi tử, đơn bì, bạc hà mỗi vị 8g, kinh giới, hạ khô thảo, liên kiều, huyền sâm và ngưu bàng tử mỗi vị 12g.
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì đem sắc lấy nước uống. Áp dụng đều đặn mỗi ngày đến khi bệnh thuyên giảm hoàn toàn.
Bài thuốc chữa chứng can nhiệt gây chóng mặt, đau đầu, đỏ mắt:
- Chuẩn bị: Hoa hoè, hạ khô thảo, nữ tiết, gia giảm liều theo từng trường hợp
- Thực hiện: Các dược liệu đem nấu thành trà và dùng uống trong ngày
Bài thuốc chữa cao huyết áp:
- Chuẩn bị: Tăng diệp, cúc hoa, hạ khô thảo mỗi vị 9g, câu đằng 12g.
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì cho vào ấm sắc với lượng nước vừa đủ. Chia nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc giúp bảo vệ gan, lợi mật:
- Chuẩn bị: Cam thảo, bạch hoa xà nhiệt thảo, và hạ khô thảo theo tỉ lệ 1:2:2
- Thực hiện: Đem các vị thuốc sắc lấy nước uống. Bài thuốc này phù hợp với người thường xuyên uống bia rượu, chức năng gan kém và ăn nhiều đồ ăn dầu mỡ.
Bài thuốc chữa mụn nhọt ngoài da:
- Chuẩn bị: Kinh giới, kim ngân hoa, hạ khô thảo và cỏ mần trầu mỗi vị 10g, ké đầu ngựa, liên kiều, bồ công anh và vòi voi mỗi vị 12g
- Thực hiện: Các dược liệu cho vào ấm sắc với 400ml nước, đến khi còn lại 100ml thì tắt bếp, chia thành 2 lần và uống hết trong ngày
Bài thuốc trị viêm tai giữa:
- Chuẩn bị: Đinh lăng, thổ phục linh và hạ khô thảo mỗi vị 6g, kinh giới, cây cứt lợn, sài hồ, bạch linh, phòng sâm, hoàng kỳ, mẫu lệ, chi tử mẫu lệ và bạch truật mỗi vị 5g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc lấy nước và chia thành 3 lần uống hết trong ngày
Bài thuốc chữa chứng viêm gan gây vàng da và đau mắt đỏ:
- Chuẩn bị: Hạ khô thảo 10g, hoàng liên ô rô 15g
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi sắc lấy nước uống. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi bệnh thuyên giảm.
Bài thuốc hỗ trợ chữa ung thư mũi họng:
- Chuẩn bị: Hạ khô thảo 45g, cam thảo 8g, hoàng liên ô rô 60g, thạch bì 40g
- Thực hiện: Các dược liệu cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun khoảng 30 phút, chắt lấy nước uống khi còn nóng
Bài thuốc chữa chứng rối loạn tiền mãn tính:
- Chuẩn bị: Hạt muồng, cỏ nhọ nồi mỗi vị 16g, cỏ tranh, lá tre, tang ký sinh, hoa hoè mỗi vị 20g, hạ khô thảo 10g, ngưu tất 12g, tâm sen 8g và rau má 30g.
- Thực hiện: Các vị thuốc sau khi rửa sạch thì cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và đun trên lửa nhỏ. Chia nước thuốc thành nhiều lần và uống hết trong ngày.
Bài thuốc hỗ trợ chữa trị bệnh lao phổi:
- Chuẩn bị: Huyền sâm, sài hồ, hạ khô thảo mỗi vị 16g, tang bạch bì, chỉ xác mỗi vị 8g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc lấy nước uống, mỗi ngày uống 1 thang
Bài thuốc hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ:
- Chuẩn bị: Tang ký sinh, hoa hoè, dạ giao đằng mỗi vị 25g, hạ khô thảo, cúc hoa, thảo quyết minh mỗi vị 20g, địa long, toan táo nhân sao, xuyên khung mỗi vị 15g.
- Thực hiện: Các vị thuốc đem đi sắc lấy nước uống mỗi ngày để cải thiện bệnh lý.
Lưu ý – Kiêng kỵ khi dùng dược liệu chữa bệnh
Trong quá trình áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc hạ khô thảo, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Dược liệu hạ khô thảo hay còn gọi là hạ khô thảo bắc và khác với hạ khô thảo nam (cải trời, cải ma) thuộc họ Cúc.
- Không áp dụng các bài thuốc từ dược liệu này cho các trường hợp vị âm hư. Nguyên nhân là do dược liệu có thể gây kích thích dạ dày. Nếu sử dụng, người bệnh cần gia thêm đảng sâm và bạch truật.
- Không dùng dược liệu này cho phụ nữ mang thai.
Hạ khô thảo là dược liệu quý mang lại nhiều công dụng chữa bệnh. Tuy nhiên, việc tự ý dùng dược liệu này chữa bệnh có thể tác động xấu đến sức khoẻ và dạ dày. Do đó, người bệnh cần thăm khám và tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi áp dụng bài thuốc từ dược liệu này.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!