Huyệt Chương Môn: Vị Trí, Công Dụng Và Hướng Dẫn Châm Cứu

Huyệt Chương Môn là một trong những huyệt quan trọng trong y học cổ truyền, được sử dụng để điều hòa khí huyết và năng lượng trong nội tạng, từ đó giúp điều trị nhiều bệnh lý. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về vị trí của huyệt đạo này, cách xác định và những tác dụng quan trọng của nó.

Giới thiệu tổng quan về huyệt Chương Môn

Huyệt Chương Môn có nhiều tên gọi khác nhau theo các tài liệu cổ. Về cơ bản, đây là huyệt vị thứ 13 thuộc Túc Quyết âm Can kinh, được coi là huyệt hội của tạng và huyệt mộ của Kinh kỳ, hỗ trợ chẩn đoán bệnh lý ở Thái âm, đóng vai đò điều hòa và tiếp nhận các khí từ môi trường ngoài đến nội tạng.

Huyệt Chương Môn là gì? Ý nghĩa tên gọi?

Huyệt Chương Môn hay còn có tên gọi khác là Trường Bình, Lặc Liệu, Quý Lặc,… là một trong những huyệt quan trọng trong y học cổ truyền, thuộc Túc Quyết âm Can kinh. Tên gọi “Chương Môn” mang theo ý nghĩa đặc biệt và có nhiều giải thích khác nhau theo các tài liệu y học cổ truyền.

Theo giải thích phổ biến nhất, chữ “Chương” trong tên gọi có nghĩa là “sáng sủa, rõ rệt, phân minh”, trong khi chữ “Môn” có ý nghĩa là “cửu”, tức là số chín. Huyệt Chương Môn được coi là một trong bát huyệt hội của tạng và cửu khiếu của ngũ tạng, đảm nhận vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh khí xuất nhập. Do đó, huyệt này được đặt tên là Chương Môn.

Theo sách Trung Y Cương Mục, “Chương” lại có nghĩa là “chướng ngại, vật cản”, còn “Môn” là “cửa” và “khai phá, thông thoáng”. Huyệt Chương Môn được coi là cửa cho khí của ngũ tạng xuất nhập. Do đó đây là huyệt có vai trò lưu thông khí của nội tạng, là một huyệt đạo đặc biệt trong 108 huyệt đạo trên cơ thể con người.

Như vậy, về cơ bản, đây là một huyệt đạo đóng vai trò hỗ trợ thúc đẩy quá trình trao đổi và tiếp nhận năng lượng cần thiết của các cơ quan trong cơ thể từ môi trường bên ngoài, cân bằng cũng như điều hòa các dòng năng lượng trong cơ thể.

Các đặc tính của huyệt theo y học cổ truyền

Huyệt Chương Môn có những đặc điểm như sau theo y học cổ truyền:

• Nguồn gốc: Chương Môn là một trọng 108 huyệt vị có nguồn gốc từ Sách Mạch Kinh – một tài liệu cổ quan trọng trong y học cổ truyền. 
• Thứ tự: Trong kinh Can, nó được xếp thứ 13 trong số các huyệt đạo.
• Vai trò chi phối khí của 5 tạng: Điểm Chương Môn là nơi gặp gỡ của 5 tạng khác nhau, gồm Phổi, Phế, Tâm, Thận và Can. Huyệt đạo này đóng vai trò quan trọng trong việc chi phối và lưu thông khí vào và khí ra của các tạng này. Do đó, huyệt vị này được coi là huyệt Hội của tạng.
• Là huyệt Mộ của kinh Tỳ: Chương Môn cũng được xem là huyệt Mộ của kinh Tỳ – một trong 12 kinh chính của cơ thể. Kinh Tỳ có vai trò quan trọng trong việc điều hòa sự cân bằng và lưu thông khí của cơ thể.
• Dùng để chẩn đoán bệnh tại vùng Thái Âm: Trong y học cổ truyền, huyệt Chương Môn được sử dụng để chẩn đoán các bệnh tại vùng Thái Âm, bao gồm Phế và Tỳ. Vị trí của huyệt đạo này cho phép người thầy thuốc đánh giá và chẩn đoán trạng thái sức khỏe của người bệnh và đưa ra các phương pháp điều trị phù hợp.

Vị trí huyệt Chương Môn và cách xác định chính xác

Vậy huyệt Chương Môn ở đâu và xác định vị trí chính xác như thế nào? Dưới đây là một số cách xác định huyệt Chương Môn:

• Cách xác định cơ bản qua vị trí xương sườn số 11: Để xác định vị trí huyệt Chương Môn, bạn có thể nằm nghiêng trên giường hoặc một mặt phẳng cố định. Sau đó, co khuỷu tay và đặt hai tay dọc cạnh sườn. Tiếp theo có thể xác định vị trí của xương sườn số 11 ở ngực từ vị trí đầu nhọn của mỏm khuỷu tay, đây chính là vị trí của huyệt đạo này.
• Cách xác định qua huyệt Đại hoành: Ngoài ra, một cách khác để xác định vị trí huyệt Chương Môn là tìm huyệt Đại hoành. Người bệnh có thể đứng theo vị trí ngang rốn và tìm vị trí của huyệt Đại hoành. Chương Môn sẽ nằm cách 2 tấc ở phía ngoài của huyệt Đại hoành, tại vị trí đầu xương sườn và dưới bờ sườn.
• Thông qua giải phẫu: Huyệt đạo Chương Môn chịu sự chi phối của các cơ bụng như cơ chéo to và cơ chéo bé, cơ ngang bụng, mạc ngang, đại tràng, phúc mạc, đầu xương sườn 11 bên dưới gan hoặc lách và đại trường lên hoặc xuống. Thần kinh vận động bao gồm 6 dây thần kinh gian sườn dưới cùng và dây thần kinh bụng – sinh dục. Da vùng huyệt đạo được chi phối bởi tiết đoạn thần kinh D10.

Tuy nhiên, việc xác định chính xác vị trí huyệt đạo Chương Môn khi dự định tác động để hỗ trợ điều trị bệnh theo pháp trị y học cổ truyền cần được thực hiện dưới hướng dẫn hoặc trực tiếp bởi một bác sĩ, chuyên gia có chuyên môn bài bản.

Xem thêm: Vị Trí, Tác Dụng Huyệt Thiên Đột Và Hướng Dẫn Phối Huyệt Hiệu Quả

Công dụng của huyệt Chương Môn trong y học cổ truyền

Huyệt Chương Môn theo y học cổ truyền sẽ một số tác dụng sau:

• Hóa tích trệ ở trung tiêu: Huyệt đạo này có khả năng hỗ trợ trong việc xử lý tích trệ (khí huyết chảy không thông) ở trung tiêu, giúp cải thiện quá trình tiêu hóa.
• Trợ vận hóa: Huyệt này cũng có tác dụng trợ giúp quá trình vận hóa, giúp cơ thể tiêu hóa chất béo và thức ăn hiệu quả hơn.
• Tán hàn khí ở ngũ tạng: Huyệt Chương Môn cũng được sử dụng để tán hàn khí ở ngũ tạng. Việc kích thích huyệt này có thể giúp giải phóng khí hàn tích tụ trong các tạng và giúp cân bằng năng lượng trong cơ thể.

Với những tác dụng trên, huyệt đạo này được sử dụng để chủ trị một số vấn đề sức khỏe và bệnh lý như:

• Cải thiện các đơn đau nhức vùng hông và sườn.
• Ngăn chặn và hỗ trợ chữa các chứng rối loạn tiêu hóa như sôi bụng, đái đục, đau thắt lưng, đầy bụng.
• Chữa các triệu chứng buồn nôn, chán ăn, ăn không tiêu, tiêu hoá kém và chứng bồn chồn, táo bón, thương hàn, kiết lỵ, bí khí lâu ngày không tiêu ở trẻ nhỏ,..
• Hỗ trợ trị bệnh viêm gan, viêm lách.
• Hỗ trợ trị thạch thủy, mã đao, mụn nhọt,…

Chương Môn còn có thể được kết hợp với các huyệt đạo khác trên cơ thể để tăng hiệu quả chữa trị cho các bệnh lý hoặc mang đến những tác dụng khác nhau đối với các tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

Cách châm cứu – day bấm an toàn để phát huy tác dụng huyệt Chương Môn

Việc áp dụng tác động huyệt phổ biến nhất đối với huyệt Chương Môn là châm cứu riêng lẻ hoặc kết hợp với các huyệt vị khác theo pháp trị Đông y. Vì vị trí đặc biệt nên cách tác động day ấn hay xoa bóp khó đạt hiệu quả. Dù thực hiện phương pháp tác động nào cũng đều cần phải được thực hiện bởi các chuyên gia y học cổ truyền có kinh nghiệm để đảm bảo an toàn và hiệu quả trong quá trình điều trị. 

Phương pháp trong châm cứu đối với huyệt vị này, có thể được thực hiện như sau:

• Trước khi tiến hành châm cứu, cần xác định đúng vị trí của huyệt đạo cần tác động trên cơ thể. Cách xác định vị trí của huyệt Chương Môn đã được giới thiệu chi tiết phía trên.
• Sau khi xác định vị trí, tiến hành châm cứu bằng cách châm kim thẳng hoặc xiên vào huyệt Chương Môn. Độ sâu của châm cứu thường từ 0.5 đến 0.8 thốn.
• Thực hiện mỗi lần cứu từ 3 đến 5 tráng (một tráng là một lần châm cứu và rút kim).
• Thời gian ôn cứu huyệt có thể kéo dài từ 5 đến 10 phút.

Lưu ý rằng thông tin trên chỉ là một hướng dẫn chung, không thay thế được sự hướng dẫn và kiến thức chuyên môn từ một chuyên gia y học hoặc châm cứu. Việc thực hiện châm cứu nên được tiến hành bởi những người có đủ kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Cách phối hợp cùng huyệt đạo khác

Khi phối hợp huyệt Chương Môn với các huyệt đạo khác, có thể đạt được hiệu quả chữa bệnh. Theo “Giáp Ất Kinh”, ta có cách phối Chương Môn như sau:

• Với huyệt Nhiên Cốc (Th.2) hỗ trợ chữa bệnh thạch thủy.
• Phối với huyệt Chi Câu (Ttu.6) và huyệt Uyên Dịch (Đ.22) hỗ trợ trị mã đao, mụn nhọt.

Theo tài liệu “Bị Cấp Thiên Kim Phương”: 

• Phối Chương Môn với huyệt Dương Giao (Đ.35) và huyệt Thạch Môn (Nh.5) hỗ trợ trị bôn đồn, khí nghịch lên.
• Kết hợp với huyệt Cách Du (Bq.17) và huyệt Thượng Quản (Nh.13) cải thiện chứng nôn, buồn nôn, trớ.

Cách phối theo nguồn “Châm cứu Đại Thành”:

• Với huyệt Chiếu Hải (Th.6) và huyệt Thái Bạch (Ty.3) hỗ trợ trị táo bón.
• Kết hợp Chương Môn và huyệt Thái Bạch (Ty.3) cải thiện táo bón.
• Phối với huyệt Chi Câu (Ttu.6), huyệt Dương Lăng Tuyền (Đ.34) và thêm huyệt Ủy Trung (Bq.40) hỗ trợ trị thương hàn mà hông sườn đau.

Một số cách phối theo sách “Châm cứu Học Thượng Hải”:

• Phối thêm huyệt Chi Câu (Ttu.6), huyệt Dương Lăng Tuyền (Đ.34) và huyệt Thực Độc (Ty.17) hỗ trợ trị hông sườn đau.
• Kết hợp cùng huyệt Thiên Xu (Vi.25) hỗ trợ trị nuốt chua.
• Với huyệt Quan Nguyên (Nh.4), huyệt Thận Du (Bq.23) và huyệt Thiên Xu (Vi.25) hỗ trợ chữa kiết lỵ.
• Phối cùng huyệt Bỉ Căn, huyệt Kỳ Môn (C.14) và huyệt Vị Du (Bq.19) hỗ trợ trị giun móc, gan và lách sưng.
• Chương Môn kết hợp huyệt Tỳ Du (Bq.20), huyệt Thiên Xu (Vi.25) và huyệt Túc Tam Lý (Vi.36) hỗ trợ chữa ruột viêm mạn.

Một số pháp trị khác:

• Theo “Châm cứu Tụ Anh”: Phối Chương Môn và huyệt Thứ Liêu (Bq.32) hỗ trợ chữa eo lưng đau không xoay trở được.
• Theo sách “Loại Kinh Đồ Dực”: Kết hợp cùng huyệt Cách Du (Bq.17), huyệt Đại Đôn (C.1), huyệt Liệt Khuyết (P.7), huyệt Tam Tiêu Du (Bq.22), huyệt Thận Du (Bq 23) và huyệt Tỳ Du (Bq.20) hỗ trợ trị tiểu ra máu.
• Theo “Vệ Sinh Bảo Giám”: Phối thêm huyệt Trung Quản (Nh.12) hỗ trợ trị bỉ khí lâu ngày không tiêu ở trẻ nhỏ.

Lưu ý khi châm cứu huyệt Chương Môn cải thiện sức khỏe

Huyệt Chương Môn là một huyệt đạo quan trọng, có tính ứng dụng cao trong pháp trị Đông y. Tuy nhiên, việc tác động huyệt đạo này cần thực hiện đúng phương pháp cũng như kỹ thuật để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Dưới đây, Viện Y Dược Cổ Truyền Dân Tộc chia sẻ một số lưu ý khi thực hiện cách tác động châm cứu huyệt vị này:

• Xác định chính xác vị trí huyệt và cách phối: Trước khi thực hiện châm cứu, quan trọng để xác định đúng vị trí huyệt Chương Môn và các huyệt đạo phối hợp. Điều này đảm bảo rằng huyệt được kích thích đúng cách và đạt được hiệu quả mong muốn.
• Tránh châm sâu quá mức: Khi thực hiện châm cứu huyệt vị này, cần tránh châm sâu quá mức vì có nguy cơ xâm nhập vào gan (phía bên phải) hoặc lách (phía bên trái).
• Đối với người có bệnh huyết áp cao: Người mắc bệnh huyết áp cao khi châm cứu huyệt Chương Môn và Kinh Môn có thể cảm thấy đau hoặc khó chịu. Trong trường hợp này, cần thận trọng và tư vấn từ chuyên gia châm cứu hoặc người có chuyên môn y học.
• Thực hiện bởi chuyên gia: Việc thực hiện châm cứu nên được tiến hành bởi những bác sĩ y học cổ truyền có đủ kinh nghiệm và kiến thức chuyên môn để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Các bác sĩ sẽ tùy thuộc tình trạng sức khỏe, bệnh tình và cơ địa bệnh nhân để có pháp trị phù hợp, điều chỉnh lộ trình châm cứu và phối hợp các huyệt đạo phù hợp.
• Điều trị bệnh đúng cách: Sau khi khám và được chẩn đoán chính xác căn nguyên bệnh, bạn có thể tham khảo ý kiến bác sĩ cách kết hợp châm cứu y học cổ truyền với các phương pháp trị liệu khác, bao gồm cả Tây y. Điều này đảm bảo sự đa dạng và toàn diện trong việc chăm sóc sức khỏe, tận dụng lợi ích của từng phương pháp và tăng khả năng chữa trị cho bệnh nhân. Tuy nhiên, việc kết hợp các phương pháp này cần được thực hiện dưới sự giám sát và chỉ đạo của các chuyên gia y tế có kinh nghiệm để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
• Đảm bảo vệ sinh và chống truyền nhiễm: Châm cứu viên cần rửa tay sạch sẽ trước và sau khi tiếp xúc với bệnh nhân, đeo găng tay hoặc sát khuẩn tay trong quá trình thực hiện điều trị châm cứu, xoa bóp. Ngoài ra, dụng cụ châm cứu phải được tiệt trùng hoặc sử dụng dụng cụ đã được tiệt trùng sẵn có để đảm bảo vệ sinh.

Như vậy, bài viết trên đã cung cấp những thông tin hữu ích về tên gọi, vị trí, cách xác định, công dụng và hướng dẫn châm cứu đối với huyệt Chương Môn. Giữ vai trò điều hòa lưu thông khí và năng lượng của ngũ tạng, huyệt vị này có vai trò quan trọng và có nhiều giá trị theo y học cổ truyền.

Xem thêm:

• Huyệt Can Du: Hướng Dẫn Xác Định Huyệt Và Cách Chữa Bệnh
• Huyệt Chiên Trung (Đản Trung): Vị Trí và 06 tác dụng chữa bệnh